تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اللیل– آیه8- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَأَمَّا مَن بَخِلَ وَاسْتَغْنَی

و امّا هر که بخل بورزد و خود را [از خدا ]بی نیاز ببیند،

1 - دسته ای از مردم، از صرف اموال خود در موارد لازم، بخل ورزیده و همواره درصدد ثروت اندوزی و غنی ساختن خویش اند.

و أمّا من بخل و استغنی

«بخل»; یعنی، دور نگه داشتن اندوخته ها، از مصارفی که منع آنها از آن شایسته نیست (مفردات).

2 - حالت بخلورزی و ثروت اندوزی، ناپسند و نقطه مقابل تقوا است.

فأمّا من أعطی و اتّقی ... و أمّا من بخل و استغنی

صاحب «العین» گفته است: فعل «استغنی»، به معنای «به ثروت رسید» است. براساس این معنا، «استغناء»; یعنی، ثروت اندوزی و باب استفعال بودن آن، بر مبالغه در ثروت مندی دلالت دارد.

3 - اعتماد به اموال خویش و احساس بی نیازی در برابر پاداش های موعود خداوند، خصلتی نکوهیده است.

و صدّق بالحسنی ... فأمّا من ... استغنی

مراد از «استغنی» ـ به قرینه جمله «صدّق بالحسنی» در آیات پیشین ـ ممکن است استغنای از «حسنی» (پاداش های نیک خداوند) باشد. بیان فرجام دشوار (العسری) برای صاحبان این خصلت ها (در آیات بعد) بیانگر نکوهش آن خصلت ها است.

4 - احساس بی نیازی از پاداش های موعود خداوند، زمینه بخل ورزی و ترک انفاق

فأمّا من أعطی ... و أمّا من بخل و استغنی

در برداشت یاد شده، عطف «استغنی» بر «بخل»، عطف سبب بر مسبب دانسته شده است.

اتکا

سرزنش اتکا به مال 3

انفاق

زمینه ترک انفاق 4

بخل

زمینه بخل 4; سرزنش بخل 2

بخیلان 1

تقوا

موانع تقوا 2

ثروت اندوزان 1

ثروت اندوزی

سرزنش ثروت اندوزی 2

خدا

آثار بی نیازی از پاداشهای خدا 4; سرزنش بی نیازی از پاداشهای خدا 3

صفات

صفات ناپسند 3

گروههای اجتماعی 1