تفسیر آیات قرآن کریم – سوره الفیل– آیه2– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَلَمْ یَجْعَلْ کَیْدَهُمْ فِی تَضْلِیلٍ

آیا نیرنگشان را بی اثر نساخت؟

1 - اصحاب فیل، درصدد مکر با خداوند و پی گیر طرحی در مقابله با اهداف الهی بودند.

کیدهم

«کید»، نوعی چاره جویی کردن است که گاهی مذموم و گاه پسندیده است; گرچه موارد استعمال آن در مذموم بیشتر است. (مفردات) مراد از «کید» اصحاب فیل، هجوم آنان به مکه برای ویران ساختن کعبه و بازداشتن مردم از عبادت نزد آن بود. ابرهه پیش از آن نیز، برای منصرف ساختن مردم از زیارت کعبه، کنیسه ای در یمن ساخته بود; ولی به قرینه عنوان «اصحاب الفیل»، می توان گفت: مراد از «کیدهم» همان هجوم به کعبه است.

2 - خداوند برنامه اصحاب فیل را سردرگم کرده، توطئه آنان را خنثی ساخت.

ألم یجعل کیدهم فی تضلیل

ظرف بودن تضلیل (گمراه ساختن) برای «کید»، مبالغه در همراهی آن دو است; به گونه ای که هر جزئی از کید آنان، همراه با تضلیل خداوند بود و از آن انفکاک نداشت.

3 - ناکامی ابرهه در طرح انهدام کعبه و به هم خوردن توطئه او در تعطیل عبادت نزد آن، کاری شگفت و نشانه قدرت خداوند

ألم تر کیف فعل ربّک ... ألم یجعل کیدهم فی تضلیل

ارتباط این آیه با جمله «کیف فعل ربّک» (در آیه قبل)، بیانگر برداشت یاد شده است.

4 - عقیم ساختن توطئه ابرهه برای انهدام کعبه، سزاوار تأمل و هشداری برای مخالفان اسلام

ألم یجعل کیدهم فی تضلیل

5 - وابستگی شکست اصحاب فیل به خداوند، امری روشن و بی نیاز از تأمل و برهان

ألم یجعل

استفهام تقریری در آیه، گویای وضوح محتوای آن است.

ابرهه

شکست توطئه ابرهه 4; شگفتی شکست ابرهه 3; منشأ شکست ابرهه 3

اسلام

هشدار به دشمنان اسلام 4

اصحاب فیل

دفع توطئه اصحاب فیل 2; مکر اصحاب فیل 1; منشأ شکست اصحاب فیل 5; وضوح شکست اصحاب فیل 5

خدا

افعال خدا 2، 5; مکر با خدا 1; نشانه های قدرت خدا 3