تفسیر آیات قرآن کریم – سوره الفجر– آیه 22– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَجَاء رَبُّکَ وَالْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا

و پروردگارت حضور یابد، و فرشتگان صف به صفّ بیایند.

1 - تجلّی حضور خداوند، در تمام صحنه های قیامت برای همه مردم

و جاء ربّک

خداوند، همواره و در همه جا، در دنیا و آخرت، حضور دارد. بنابراین معنای «جاء»، ظهور همین حقیقت برای حاضران در صحنه قیامت است; چه آن که آنان حضور خداوند را در همه امور، مشاهده خواهند کرد.

2 - انسان ها در قیامت، خود را به طور کامل، مقهور ربوبیت و تدبیر خداوند خواهند دید.

و جاء ربّک

اضافه «ربّ» به ضمیر خطاب - که به مخاطب خاصی نظر ندارد ـ بیانگر آن است که آنچه برای همگان مشهود خواهد شد، جلوه های ربوبیت خداوند در هر شخص است.

3 - رسیدگی به حال انسان ها در قیامت، از شؤون ربوبیت خداوند است.

کلاّ إذا ... و جاء ربّک

4 - فرشتگان در قیامت، در صف هایی منظّم، حضور یافته، به اجرای رسالت خویش خواهند پرداخت.

و الملک صفًّا صفًّا

کلمه های «صفّاً صفّاً» ـ به تأویل «مصطفّین» (در صفوف منظم قرار گرفته) ـ حال برای «المَلَک» است. «مَلَک» اسم جنس بوده و حرف «ال» در آن، برای استغراق است. برخی آن را مفرد «ملائکه» دانسته اند (مصباح) و برخی آن را از ریشه «مِلْک» و به معنای سیاست گذار دانسته و گفته اند: شخص سیاست گذار، اگر انسان باشد «مَلِک» و اگر فرشته باشد، «مَلَک» نامیده می شود. این کلمه در اصل «مأْلَک» و به معنای «رسالت» بوده است. (مفردات راغب)

5 - فرشتگان، مأمور رسیدگی به امور انسان ها در قیامت

و الملک صفًّا صفًّا

از جمله «یومئذ یتذکّر الإنسان» در آیه بعد، معلوم می شود که حضور فرشتگان در قیامت در رابطه با کار انسان ها است.

6 - رسیدگی به کارهای انسان ها در قیامت، دارای قسمت های گوناگون و تفکیک شده است.

صفًّا صفًّا

7 - فرشتگان در قیامت، در رده های مختلف دسته بندی شده و هر دسته مأموریتی ویژه دارند.

صفًّا صفًّا

8 - فرشتگان در قیامت، به فرمان خداوند و با نظارت کامل او، انجام وظیفه می کنند.

و جاء ربّک و الملک

آمدن خداوند، کنایه از حضور کامل او است و عطف «ملک» بر «ربّک»، بیانگر آن است که حضور فرشتگان، مستقل از حضور خداوند نیست; بلکه در راستای آن و بخشی از یک برنامه منسجم است.

9 - «علی بن الحسن بن علی بن فضّال عن أبیه قال: سألت الرضا(ع) ... عن قول اللّه عزّوجلّ «و جاء ربّک و الملک صفّاً صفّاً» فقال: إنّ اللّه تعالی لایوصف بالمجیء و الذهاب تعالی عن الإنتقال إنّما یعنی بذلک و جاء أمر ربّک و الملک صفّاً صفّاً;(1)

علی بن الحسن از پدرش روایت کرده که گفت: از امام رضا(ع)، درباره سخن خداوند «و جاء ربّک و الملک صفّاً صفّاً» پرسیدم، فرمود: خداوند متعال به آمدن و رفتن توصیف نمی شود. او والاتر از انتقال یافتن است. مقصود این است که امر پروردگارت، فرارسد و فرشتگان صف اندر صف حاضر شوند».

اسماوصفات

صفات جلال 9

انسان

انسان ها در قیامت 1، 2، 6; تقسیم بندی حسابرسی انسان ها 6; حسابرسی اخروی انسان ها 3، 5

خدا

اوامر خدا 9; تجلی خدا در قیامت 1; تنزیه خدا 9; حاکمیت اخروی خدا 2; حاکمیت تدبیر خدا 2; حاکمیت ربوبیت خدا 2; شؤون ربوبیت خدا 3; نظارت خدا 8

روایت 9

قیامت

تعدد حسابرسی در قیامت 6

ملائکه

صفوف ملائکه در قیامت 4، 9; گروههای ملائکه در قیامت 7; مسؤولیت اخروی ملائکه 4، 5، 7، 8; ملائکه در قیامت 8; ناظر اخروی ملائکه 8; نظم ملائکه در قیامت 4; نقش اخروی ملائکه 8

پی نوشت ها :

1. عیون اخبارالرضا، ج 1، ص 125، ب 11، ح 19; نورالثقلین، ج 5، ص 574، ح 20.