تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نور – آیه11 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
إِنَّ الَّذینَ جَاؤُوا بالْإِفْکِ عُصْبَةٌ مِّنکُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَّکُم بَلْ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُم مَّا اکْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذی تَوَلَّی کِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ
همانا کسانی که آن دروغ (تهمت زنا به حریم رسالت) را ساختند جماعتی همدست از میان شما بودند، آن را برای خود شرّ مپندارید، بلکه آن برای شما خیر است. برای هر یک از آنان است آنچه از آن گناه کسب کرده است، و آن کس از آنان که بخش عمده آن را به عهده گرفته است، برایش عذابی بزرگ خواهد بود.
1 - هم دستی و تشکل تنی چند از مردمان عصر بعثت، برای تهمت زنی و شایعه سازی علیه پیامبر(ص) و برخی از مؤمنان
إنّ الذین جاءو بالإفک عصبة منکم
«عصبة» در لغت به معنای گروهی متشکل و پشتیبان هم است که از ده نفر تا چهل نفر باشند. آمدن فعل «مجیء» به صورت جمع نیز، مؤید این است که تهمت زنندگان به شکل دسته جمعی، به کار تهمت و شایعه سازی می پرداختند. گفتنی است آیه شریفه ـ براساس تاریخ و شأن نزول آن ـ در باره خانواده پیامبر(ص) نازل شده است که مورد اتهام تنی چند از بدخواهان قرار گرفته بودند.
2 - هم دستی و تشکل تنی چند از منافقان عصر بعثت، برای تهمت زنی و شایعه سازی علیه خانواده پیامبر(ص)
إنّ الذین جاءو بالإفک عصبة منکم
بیشتر مفسران بر این باورند که گروه بهتان زننده (عصبة منکم) از منافقان بودند.
3 - منافقان در عصر بعثت، دارای جمعیتی هم دست و متشکل برای توطئه علیه پیامبر(ص) و اسلام
إنّ الذین جاءو بالإفک عصبة منکم
4 - منافقان عصر بعثت، با ظاهر سازی و نفوذ در میان صفوف مسلمانان، پنهان و ناشناخته بودند.
إنّ الذین جاءو بالإفک عصبة منکم
برداشت یاد شده، از تعبیر «منکم» (از میان شما) ولحن افشاگرانه آیه شریفه، استفاده شده است.
5 - انتشار وسیع ماجرای «افک»، در میان مسلمانان صدر اسلام
إنّ الذین جاءو بالإفک عصبة منکم لاتحسبوه شرًّا لکم بل هو خیر لکم
6 - احساس خطر و نگرانی شدید مسلمانان در پی انتشار شایعه «افک» در میان جامعه
إنّ الذین جاءو بالإفک ... لاتحسبوه شرًّا لکم بل هو خیر لکم
7 - خداوند، توطئه بدخواهان و منافقان علیه پیامبر(ص) (ماجرای افک) را افشا کرد.
إنّ الذین جاءو بالإفک عصبة منکم لاتحسبوه شرًّا لکم بل هو خیر لکم
8 - توطئه «افک»، در نهایت با افشا شدن نیت و انگیزه بدخواهان و برملا شدن چهره کریه آنان، به نفع مسلمانان به پایان رسید.
إنّ الذین جاءو بالإفک ... لاتحسبوه شرًّا لکم بل هو خیر لکم
9 - شایعه و وارونه جلوه دادن حقایق در جامعه اسلامی، هر چند در آغاز موجب نگرانی و احساس خطر می شود; ولی در نهایت با افشا شدن انگیزه شایعه سازان، به نفع مسلمانان تمام خواهد شد.
إنّ الذین جاءو بالإفک عصبة منکم لاتحسبوه شرًّا لکم بل هو خیر لکم
10 - خداوند، برحذر دارنده مسلمانان از تحلیل و برخورد سطحی با رخدادهای سیاسی و توطئه های دشمنان
إنّ الذین جاءو بالإفک... عصبة منکم لاتحسبوه شرًّا لکم
11 - آبرو و حیثیت رهبران جامعه اسلامی، جدا از آبرو و حیثیت اعضای آن جامعه نیست.
إنّ الذین جاءو بالإفک ... لاتحسبوه شرًّا لکم بل هو خیر لکم
با آن که ماجرای «افک» مربوط به پیامبر(ص) و خانواده او است; ولی خداوند جامعه اسلامی را مخاطب قرار داده و بازتاب مثبت این ماجرا را، به آنان گوشزد کرده است (بل هو خیر لکم). این موضوع بیانگر این حقیقت است که آبرو و حیثیت رهبران جامعه اسلامیو مردم، به هم پیوسته است.
12 - ایجاد امید در دل جامعه و بی تأثیر جلوه دادن تبلیغات بدخواهان و ضعیف نشان دادن آنان، شیوه ای مؤثر در جنگ روانی
إنّ الذین جاءو بالإفک ... لاتحسبوه شرًّا لکم بل هو خیر لکم
برداشت فوق از آنجاست که آیه شریفه درصدد افشاگری و خنثی سازی توطئه دشمنان و بدخواهان و نیز دلداری به مؤمنان است.
13 - تهدید شدن توطئه گران «افک»، به انتقام و کیفر به میزان نقش آنان در این گناه از سوی خداوند.
إنّ الذین جاءو بالإفک ... لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم
14 - گردانندگان توطئه «افک» همگی از مردان بودند.
إنّ الذین جاءو بالإفک ...لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم
«مرء» در لغت هم به معنای انسان آمده و هم به معنای مرد; ولی به قرینه شأن نزول آیه شریفه، در این جا به معنای مرد است.
15 - پیامد گناه هر کسی، گریبان گیر خود او است.
لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم
16 - خداوند، طراح و گرداننده اصلی ماجرای «افک» را به عذاب بزرگ تهدید کرد.
والذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم
«کبر» به معنای معظم شیء و قسمت عمده هر چیزی است و مرجع ضمیر «کبره»، «افک» است. بر این اساس معنای آیه چنین می شود: «کسی که متولی و عهده دار قسمت عمده ماجرای افک می باشد...» و مقصود از آن، عامل اصلی و طراح این ماجرا است.
17 - طراح و گرداننده اصلی ماجرای «افک» یک تن بود.
والذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم
طبق نظر بیشتر مفسران، طراح و گرداننده اصلی ماجرای «افک»، فردی به نام عبداللّه بن ابی سلول بود (مجمع البیان).
18 - در گناه گروهی و دسته جمعی، هر کس به قدر دخالتش در انجام آن، مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت.
لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم والذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم
19 - طراحان و عاملان اصلی گناه و توطئه، سزاوار کیفر و عقوبتی سخت تر و شدیدتر از دیگر گناه کاران و توطئه گران
لکلّ امری منهم ما اکتسب من الإثم والذی تولّی کبره منهم له عذاب عظیم
اسلام
تاریخ صدر اسلام 1، 2، 3، 4، 5، 6، 8; توطئه علیه اسلام 3
امیدواری
آثار اجتماعی امیدواری 12
تحولات سیاسی
اهمیت تحولات سیاسی 10
توطئه
کیفر طراحان توطئه 19
توطئه گران
کیفر توطئه گران 19
جنگ روانی
روش مقابله با جنگ روانی 12
خدا
افشاگریهای خدا 7; تهدیدهای خدا 13، 16; نواهی خدا 10
خود
زیان به خود 15
دشمنان
اهمیت توطئه دشمنان 10; روش مبارزه با دشمنان 12
رهبران دینی
اهمیت آبروی رهبران دینی 11
سطحی نگری
نهی از سطحی نگری 10
شایعه سازان
افشای انگیزه شایعه سازان 9
عذاب
مراتب عذاب 16
قصه افک 1، 2، 13
افشای قصه افک 7، 8; تهدید توطئه گران قصه افک 13; تهدید طراح قصه افک 16; جنسیت توطئه گران قصه افک 14; شیوع قصه افک 5; طراح قصه افک 17;عذاب طراح قصه افک 16; فرجام قصه افک 8; کیفر توطئه گران قصه افک13; نگرانی از شیوع قصه افک 6
کیفر
تناسب کیفر با گناه 13، 18، 19; نظام کیفر ی 18،19
گناه
آثار گناه 15; کیفر طراحان گناه 19
گناهگاران
کیفر گناهگاران 19
مؤمنان
توطئه علیه مؤمنان 1; تهمت به مؤمنان 1; شایعه علیه مؤمنان 1
محمد(ص)
افشای توطئه علیه محمد(ص) 7; توطئه علیه خانواده محمد(ص) 2; توطئه علیه محمد(ص) 1،3; تهمت به محمد(ص) 1; تهمت به همسر محمد(ص) 2; شایعه علیه محمد(ص) 1; شایعه علیه همسر محمد(ص) 2
مردم
تهمتهای مردم صدراسلام 1
مسلمانان
آثار شایعه علیه مسلمانان 9; فرجام شایعه علیه مسلمانان 9; مسلمانان صدراسلام و قصه افک 5; نگرانی مسلمانان صدراسلام 6; نهی به مسلمانان 10
منافقان
افشای توطئه منافقان صدراسلام 7، 8; تشکل منافقان صدر اسلام 3; توطئه منافقان صدراسلام 2، 3; تهمتهای منافقان صدر اسلام 2; شایعه سازی منافقان صدراسلام 2; نفاق منافقان صدراسلام 4
تصاویر ضمیمه
