تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نور – آیه 51– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّمَا کَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِینَ إِذَا دُعُوا إِلَی اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ أَن یَقُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

این فقط قول مؤمنان است که وقتی به سوی خدا و رسولش دعوت می شوند تا میانشان حکم کند، می گویند: شنیدیم و اطاعت کردیم; و اینانند ظفرمندان.

 

1 - «حرف شنوا و مطیع هستیم»، تنها سخن همیشگی مؤمنان راستین در برابر فرا خوانده شدن آنان به پذیرش حکم خدا و داوری پیامبر(ص)

 

إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا

فعل مضارع «یقولوا» همراه با فعل «کان» بر استمرار و کلمه «إنّما» ـ که اصطلاحاً آن را قصر افرادی می گویند ـ بر حصر دلالت می کند.

 

2 - مؤمنان راستین، به دعوت خدا و رسول او لبیک گفته و حرف شنوا و فرمانبراند.

 

إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه ... أن یقولوا سمعنا و أطعنا

 

3 - مؤمنان راستین، پذیرای بی چون و چرای داوری پیامبر(ص) هستند.

 

إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا

 

4 - لبیک گفتن به دعوت خدا و رسول او و پذیرش بی چون و چرای داوری پیامبر(ص) و رهبران الهی، از نشانه های ایمان واقعی و اوصاف مؤمنان راستین

 

إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا

 

5 - منافقان، از نظر رفتار و مواضع سیاسی و اجتماعی در قطب مخالف مؤمنان قرار دارند.

 

و یقولون ءامنّا... و أطعنا ثمّ یتولّی ... فریق منهم معرضون ...إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا ... لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا

«داوری» از مهم ترین مسائل اجتماعی است و در آیات پیشین، منافقان به عنوان مخالفان داوری پیامبر(ص) و متمردان از حکم آن حضرت معرفی شدنده اند; ولی در آیه یاد شده، مؤمنان به عنوان انسان های مطیع و تن دهنده به حکم و داوری پیامبر(ص) شناسانده شدنده اند. بنابراین می توان استفاده کرد که مؤمنان و منافقان، در مواضع اجتماعی در جهت مخالف هم قرار دارند.

 

6 - قضاوت میان مردم، از مسؤولیت ها و منصب های پیامبر(ص) بود.

 

إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم

 

7 - داوری پیامبر(ص)، بر مبنای فرمان ها و دستورات خدا بود.

 

إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم

 

8 - اطاعت و فرمان بری مؤمنان از خدا و رسول او، آگاهانه و هوشمندانه است.

 

إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا

برداشت فوق از تقدم «سمعنا» بر «أطعنا» قابل استفاده است.

 

9 - مؤمنان راستین در همه حال، پذیرای داوری پیامبر(ص) و رهبران الهی اند، هر چند نتیجه این داوری بر ضرر آنان باشد.

 

و إن یکن لهم الحقّ یأتوا إلیه مذعنین ... انّما کان قول المؤمنین إذا دعوا... أن یقولوا سمعنا و أطعنا

آیات پیشین، درباره این مسأله بود که منافقان، تنها آن گاه به حکم خدا و رسول او تن در می دادند که این حکم، به نفع آنان باشد; ولی در آیه شریفه آمده است که: مؤمنان بی چون و چرا به این حکم گردن می نهادند. بنابراین از مقابله میان گروه منافقان و مؤمنان، می توان برداشت فوق را به دست آورد.

 

10 - تنها مؤمنان راستین و فرمانبر خدا و رسول او، رستگار و پیروزاند.

 

إنّما کان قول المؤمنین ... و أُولـئک هم المفلحون

 

11 - اطاعت از خدا و رسول او و پذیرش داوریِ متکی بر احکام الهی، موجب رستگاری و پیروزی است.

 

إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا ... لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا و أُولـئک هم المفلحون

اطاعت

آثار اطاعت از خدا 11; آثار اطاعت از محمد(ص) 11; اطاعت از خدا 8; اطاعت از محمد(ص) 8

انقیاد

آثار انقیاد 4

ایمان

نشانه های ایمان 4

پیروزی

عوامل پیروزی 11

خدا

قبول دعوت خدا 2، 4; نقش اوامر خدا 7

دینداری

آثار دینداری 11

رستگاران 10

رستگاری

عوامل رستگاری 11

رهبران دینی

قبول قضاوت رهبران دینی 4، 9

قضاوت

آثار قبول قضاوت دینی 11; منابع قضاوت 7

مؤمنان

انقیاد مؤمنان 1، 2، 3، 9، 10; پیروزی مؤمنان 10; دعوت از مؤمنان 1; دینداری مؤمنان 1; رستگاری مؤمنان 10; روش برخورد مؤمنان 1; صفات مؤمنان 1، 4; فضایل مؤمنان 10; مخالفان مؤمنان 5; موضعگیری اجتماعی مؤمنان 5; موضعگیری سیاسی مؤمنان 5; ویژگیهای انقیاد مؤمنان 8

محمد(ص)

تکلیف محمد(ص) 6; قبول دعوت محمد(ص) 2، 4; قبول قضاوت محمد(ص) 1، 3، 4، 9; قضاوت محمد(ص) 6، 7; مقامات محمد(ص) 6

منافقان

مخالفان منافقان 5; موضعگیری اجتماعی منافقان 5; موضعگیری سیاسی منافقان 5