إِنَّمَا کَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِینَ إِذَا دُعُوا إِلَی اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ أَن یَقُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
این فقط قول مؤمنان است که وقتی به سوی خدا و رسولش دعوت می شوند تا میانشان حکم کند، می گویند: شنیدیم و اطاعت کردیم; و اینانند ظفرمندان.
1 - «حرف شنوا و مطیع هستیم»، تنها سخن همیشگی مؤمنان راستین در برابر فرا خوانده شدن آنان به پذیرش حکم خدا و داوری پیامبر(ص)
إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا
فعل مضارع «یقولوا» همراه با فعل «کان» بر استمرار و کلمه «إنّما» ـ که اصطلاحاً آن را قصر افرادی می گویند ـ بر حصر دلالت می کند.
2 - مؤمنان راستین، به دعوت خدا و رسول او لبیک گفته و حرف شنوا و فرمانبراند.
إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه ... أن یقولوا سمعنا و أطعنا
3 - مؤمنان راستین، پذیرای بی چون و چرای داوری پیامبر(ص) هستند.
إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا
4 - لبیک گفتن به دعوت خدا و رسول او و پذیرش بی چون و چرای داوری پیامبر(ص) و رهبران الهی، از نشانه های ایمان واقعی و اوصاف مؤمنان راستین
إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا
5 - منافقان، از نظر رفتار و مواضع سیاسی و اجتماعی در قطب مخالف مؤمنان قرار دارند.
و یقولون ءامنّا... و أطعنا ثمّ یتولّی ... فریق منهم معرضون ...إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا ... لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا
«داوری» از مهم ترین مسائل اجتماعی است و در آیات پیشین، منافقان به عنوان مخالفان داوری پیامبر(ص) و متمردان از حکم آن حضرت معرفی شدنده اند; ولی در آیه یاد شده، مؤمنان به عنوان انسان های مطیع و تن دهنده به حکم و داوری پیامبر(ص) شناسانده شدنده اند. بنابراین می توان استفاده کرد که مؤمنان و منافقان، در مواضع اجتماعی در جهت مخالف هم قرار دارند.
6 - قضاوت میان مردم، از مسؤولیت ها و منصب های پیامبر(ص) بود.
إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم
7 - داوری پیامبر(ص)، بر مبنای فرمان ها و دستورات خدا بود.
إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم
8 - اطاعت و فرمان بری مؤمنان از خدا و رسول او، آگاهانه و هوشمندانه است.
إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا إلی اللّه و رسوله لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا
برداشت فوق از تقدم «سمعنا» بر «أطعنا» قابل استفاده است.
9 - مؤمنان راستین در همه حال، پذیرای داوری پیامبر(ص) و رهبران الهی اند، هر چند نتیجه این داوری بر ضرر آنان باشد.
و إن یکن لهم الحقّ یأتوا إلیه مذعنین ... انّما کان قول المؤمنین إذا دعوا... أن یقولوا سمعنا و أطعنا
آیات پیشین، درباره این مسأله بود که منافقان، تنها آن گاه به حکم خدا و رسول او تن در می دادند که این حکم، به نفع آنان باشد; ولی در آیه شریفه آمده است که: مؤمنان بی چون و چرا به این حکم گردن می نهادند. بنابراین از مقابله میان گروه منافقان و مؤمنان، می توان برداشت فوق را به دست آورد.
10 - تنها مؤمنان راستین و فرمانبر خدا و رسول او، رستگار و پیروزاند.
إنّما کان قول المؤمنین ... و أُولـئک هم المفلحون
11 - اطاعت از خدا و رسول او و پذیرش داوریِ متکی بر احکام الهی، موجب رستگاری و پیروزی است.
إنّما کان قول المؤمنین إذا دعوا ... لیحکم بینهم أن یقولوا سمعنا و أطعنا و أُولـئک هم المفلحون
اطاعت
آثار اطاعت از خدا 11; آثار اطاعت از محمد(ص) 11; اطاعت از خدا 8; اطاعت از محمد(ص) 8
انقیاد
آثار انقیاد 4
ایمان
نشانه های ایمان 4
پیروزی
عوامل پیروزی 11
خدا
قبول دعوت خدا 2، 4; نقش اوامر خدا 7
دینداری
آثار دینداری 11
رستگاران 10
رستگاری
عوامل رستگاری 11
رهبران دینی
قبول قضاوت رهبران دینی 4، 9
قضاوت
آثار قبول قضاوت دینی 11; منابع قضاوت 7
مؤمنان
انقیاد مؤمنان 1، 2، 3، 9، 10; پیروزی مؤمنان 10; دعوت از مؤمنان 1; دینداری مؤمنان 1; رستگاری مؤمنان 10; روش برخورد مؤمنان 1; صفات مؤمنان 1، 4; فضایل مؤمنان 10; مخالفان مؤمنان 5; موضعگیری اجتماعی مؤمنان 5; موضعگیری سیاسی مؤمنان 5; ویژگیهای انقیاد مؤمنان 8
محمد(ص)
تکلیف محمد(ص) 6; قبول دعوت محمد(ص) 2، 4; قبول قضاوت محمد(ص) 1، 3، 4، 9; قضاوت محمد(ص) 6، 7; مقامات محمد(ص) 6
منافقان
مخالفان منافقان 5; موضعگیری اجتماعی منافقان 5; موضعگیری سیاسی منافقان 5