تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 79 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّکَ عَلَی الْحَقِّ الْمُبینِ
پس بر خدا توکّل کن که تو بر حقّ نمایان استواری.
1 - توکل کردن به خدا و بیم نداشتن از حق ستیزی کافران، رهنمود خدا به پیامبر(ص)
إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه ... فتوکّل علی اللّه
2 - اعتقاد به ربوبیت خدای یگانه و قدرت قاهر و علم گسترده او، مقتضی توکل کردن انسان به او
إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه و هو العزیز العلیم . فتوکّل علی اللّه
تفریع «توکّل علی اللّه» بر «إنّ ربّک یقضی ... و هو العزیز العلیم» بیانگر مطلب یاد شده است.
3 - تأیید حقانیت و روشنی راه پیامبر(ص) از سوی خداوند
إنّک علی الحقّ المبین
4 - نیاز پیامبر(ص) به حمایت های معنوی و دلجویی خدا از وی در مسیر رسالت
فتوکّل علی اللّه إنّک علی الحقّ المبین
تأیید رسول اکرم(ص) از سوی خدا و تأکید خداوند بر حقانیت راه وی، می نمایاند که پیامبر(ص) به این تأییدها نیازمند بوده است.
5 - شریعت و راه و رسم پیامبر(ص)، حقی آشکار و انکارناپذیر
إنّک علی الحقّ المبین
بر حق بودن حضرت رسول(ص) نظر به دو بعد دارد: حقانیت رسالت او و حقانیت راه او.
6 - اطمینان از حقانیت راه، مقتضی اقدام و توکل بر خدا و نهراسیدن از مشکلات
فتوکّل علی اللّه إنّک علی الحقّ المبین
«إنّک...» در مقام تعلیل است; یعنی، چون تو بر حقی، پس بر خدا توکل کن و از توطئه های دشمنان نهراس.
7 - توکل بر خداوند تنها در مسیر حق، دارای معنا و ثمربخش است.
فتوکّل علی اللّه إنّک علی الحقّ المبین
از تعلیل «إنّک علی الحقّ» استفاده می شود که توکل بر خدا، تنها در حرکت های درست و حقّانی، معنادار است; نه در هر تلاش مشکوک و نادرست.
8 - خداوند، تکیه گاهی قویم و مطمئن برای راهیان راه حق
و هو العزیز العلیم . فتوکّل علی اللّه إنّک علی الحقّ
این که خداوند قبل از تشویق به توکل، موضع قویم و شکست ناپذیر خود را بیان داشته است می تواند به این دلیل باشد که مؤمنان با اطمینان بیشتری بر او تکیه کنند.
9 - توکل بر خداوند، رهاننده انسان از تنگنای توطئه های دشمنان
و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون ... فتوکّل علی اللّه
سیاق آیات، نشانگر ارتباط معنوی این آیه با «و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون» می باشد.
10 - حمایت از حق در برابر باطل، سنّت الهی است.
فتوکّل علی اللّه إنّک علی الحقّ المبین
خداوند پیامبرش را به این دلیل که بر حق است به توکل فراخوانده است. از این استفاده می شود که بنای خداوند و سنّت او، بر حمایت از راه حق و راهیان آن است.
11 - همه انسان ها حتی پیامبر(ص)، موظف به توکل بر خدا در ایفای وظایف خویش
فتوکّل علی اللّه إنّک علی الحقّ المبین
گرچه مخاطب آیه رسول اکرم(ص) است، اما با توجه به این که مورد، مخصص نیست، می توان گفت که پیامبر(ص) از آن جهت که فرد اعلای امت می باشد، مخاطب قرار گرفته است.
اسلام
حقانیت اسلام 5
توکل
آثار توکل بر خدا 7، 9; اهمیت توکل بر خدا 1، 8، 11; زمینه توکل بر خدا 2، 6
حق
امداد به حق 10; اهمیت حق 7
حق طلبان
توکل حق طلبان 8
خدا
توصیه های خدا 1; سنتهای خدا 10
دشمنان
زمینه نجات از توطئه دشمنان 9
سختی
زمینه نجات از سختی 9
عقیده
آثار عقیده به توحید ربوبی 2; آثار عقیده به علم خدا 2; آثار عقیده به قدرت خدا 2; اطمینان به حقانیت عقیده 6
عمل
زمینه عمل 6
محمد(ص)
تکلیف محمد(ص) 11; توصیه به محمد(ص) 1; توکل محمد(ص) 1، 11; حقانیت محمد(ص) 3، 5; نیازهای معنوی محمد(ص) 4
نیازها
نیاز به حمایتهای خدا 4