تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 78 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّ رَبَّکَ یَقْضِی بَیْنَهُم بحُکْمِهِ وَهُوَ الْعَزیزُ الْعَلِیمُ

 

و همانا پروردگار تو به حکم خود میان آنان قضاوت خواهد کرد و او است عزّتمند دانا.

 

1 - داوری حتمی خداوند میان بنی اسرائیل به خاطر اختلافات دینی دیرینشان

 

أکثر الذی هم فیه یختلفون ... إنّ ربّک یقضی بینهم

ضمیر «بینهم» می تواند به «بنی اسرائیل» بازگردد. بنابراین آیه یاد شده مربوط به قضیه اختلافات عقیدتی و دینی آنان خواهد بود.

 

2 - داوری میان مؤمنان و کافران به قرآن، وعده حتمی خدا به پیامبر(ص)

 

و إنّه لهدًی و رحمة للمؤمنین . إنّ ربّک یقضی بینهم

در صورتی که آیه یاد شده مرتبط با آیه قبل ـ که درباره قرآن است ـ باشد عبارت «یقضی بینهم» به معنای «یقضی بین من آمن بالقرآن و بین من کفر به» خواهد بود. برداشت یاد شده بر پایه این احتمال است.

 

3 - داوری میان حق پذیران و حق ناپذیران از شؤون ربوبیت خداوند

 

إنّ ربّک یقضی بینهم

تکیه بر وصف ربوبیت خداوند ـ و نه هر اسم یا وصف دیگر ـ بیانگر مطلب یاد شده است.

 

4 - دلجویی خدا از پیامبر(ص) در قبال حق ستیزی های کافران

 

إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه و هو العزیز العلیم

آیه فوق در عین این که تهدیدی برای کافران و حق ستیزان است، مایه دلداری پیامبر(ص) نیز هست، چه این که توجه به مقهوریت حق ستیزان در برابر عزت و اقتدار خداوند، خود آرامشی برای پیامبر(ص) و مؤمنان است که همواره از آنان در رنج بوده اند.

 

5 - وانهادن امر کافران حق ستیز به خداوند، رهنمودی الهی به پیامبر(ص)

 

و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون... إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه

با توجه به این که آیات این بخش در ارتباط با هم است، تذکر خداوند به قضاوت نهایی خویش درباره کافران، می تواند در مقام توضیح و تعلیل برای آیه «و لاتکن فی ضیق ممّا یمکرون» باشد. آیات بعد نیز مؤید همین معنا است.

 

6 - قضاوت و داوری خدا درباره کافران و حق ستیزان، متکی بر موازین حق و عدل و به دور از کمترین سستی و کاستی

 

إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه

با این که واژه «یقضی» معنای حکم و داوری را می رساند، آمدن قید «بحکمه» نشانگر این حقیقت است که قضاوت الهی مخصوص به او است به گونه ای که کمترین خلل در آن راه ندارد و بر موازین عدل و حق استوار است.

 

7 - داوری های خداوند، دارای پشتوانه قوی اجرایی و علمی

 

إنّ ربّک یقضی ... و هو العزیز العلیم

از ارتباط «عزیز و علیم» با «یقضی بینهم» مطلب فوق استفاده می شود.

 

8 - عدم دخالت غیرخدا، در قضاوت ها و داوری های او

 

إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه

قید «بحکمه» می تواند از نظر معنا تأکیدی بر عدم دخالت غیرخدا در قضاوت های او باشد.

 

9 - قدرت اجرایی و آگاهی عمیق به جوانب امر، دو پایه اصلی در کار قضاوت و داوری

 

إنّ ربّک یقضی ... و هو العزیز العلیم

از این که خداوند پس از بیان قضاوت گری خویش، دو وصف «عزیز» و «علیم» را برای خود بیان کرده است، می توان مطلب فوق را استفاده کرد.

 

10 - حق ستیزان، سرانجام مقهور قدرت شکست ناپذیر خداوند

 

إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه و هو العزیز العلیم

 

11 - ناتوانی کافران از زیان رساندن به خدا و مقهور ساختن او با کفرورزی و حق ستیزی خویش

 

إنّ ربّک یقضی بینهم بحکمه و هو العزیز العلیم

طرح عزت و قاهریت شکست ناپذیر الهی، تعریضی است به آنان که با حق ستیزی به مبارزه با خدا برخاستند.

 

12 - ربوبیت الهی، آمیخته با قدرت و آگاهی عمیق

 

إنّ ربّک ... و هو العزیز العلیم

 

13 - خداوند، عزیز (پیروزمند شکست ناپذیر) و علیم (دارای دانش گسترده) است.

 

و هو العزیز العلیم

اسماوصفات

عزیز 13; علیم 13

بنی اسرائیل

اختلافات بنی اسرائیل 1

حق

اعراض از حق ستیزان 5; شکست حق ستیزان 10; فرجام حق ستیزان 10

خدا

آثار ربوبیت خدا 3; توصیه های خدا 5; حقانیت قضاوت خدا 6; دخالت در قضاوت خدا 8; زیان به خدا 11; عدالت خدا 6; عزت خدا 10; علم خدا 12; قدرت خدا 10، 12; قضاوت خدا 1، 3; وعده های خدا 2; ویژگیهای ربوبیت خدا 12; ویژگیهای قضاوت خدا 6، 7، 8

قضاوت

شرایط قضاوت 9; علم در قضاوت 9; قدرت در قضاوت 9

کافران

اعراض از کافران 5; حق ستیزی کافران 4; عجز کافران 11

مؤمنان

قضاوت بین مؤمنان و کافران 2

محمد(ص)

توصیه به محمد(ص) 5; دلجویی از محمد(ص) 4; وعده به محمد(ص) 2