تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 47 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالُوا اطَّیَّرْنَا بکَ وَبمَن مَّعَکَ قَالَ طَائِرُکُمْ عِندَ اللَّهِ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ تُفْتَنُونَ

گفتند: ما [وجود] تو و کسانی را که با تو هستند به فال بد گرفته ایم [و قحطی موجود از شومی شما است ]گفت: عمل شما [که موجب شومی است ]نزد خدا [محفوظ] است، بلکه شما مردمی هستید که [با قحطی] آزمایش می شوید.

 

1 - اتهام شومی و نامبارکی به صالح پیامبر(ع) و پیروان او، از سوی کافران ثمود

 

قالوا اطّیّرنا بک و بمن معک

«تطیّر» (مصدر «اطیّرنا») مقابل تفأل و به معنای فال بد زدن است; یعنی، چیزی یا کسی را مایه شومی و بدبختی خود انگاشتن. بنابراین «اطیّرنا بک و بمن معک»; یعنی، ما تو و پیروانت را مایه بدبختی خود می دانیم.

 

2 - ابتلای ثمودیان به گرفتاری ها و مشکلات، پس از رسالت صالح

 

قالوا اطّیّرنا بک و بمن معک

شوم شمردن و بدیمن خواندن، در صورتی است که پس از مبعوث شدن صالح(ع)، مشکلات طبیعی، اجتماعی و ...برای مردم رخ داده باشد و آنان از این امر بهانه ای برای انکار صالح(ع) پیدا کرده باشند.

 

3 - پدید آمدن دو دستگی و خصومت های اجتماعی در پی دعوت صالح(ع)، زمینه بد یُمن خوانده شدن وی از سوی کافران

 

فإذا هم فریقان یختصمون ... قالوا اطّیّرنا بک

احتمالاً آنچه کافران به عنوان شومی و نامبارکی از آن یاد کرده اند، همان دو دستگی و اختلافات اجتماعی باشد که درپی دعوت صالح(ع) و پیدایش مؤمن و کافر به وجود آمده بود.

 

4 - مشکلات ثمودیان، بنا به تقدیر الهی و در جهت آزمایش آنان بود، نه معلول وجود صالح(ع) و پیروان او.

 

قال طـئرکم عند اللّه بل أنتم قوم تفتنون

عبارت «طائرکم...»; یعنی، آنچه که باعث بروز مشکلات و گرفتاری برای شما شده، نزد خدا است. مقصود این است که وجود من تأثیری در پیدایش مشکلات شما ندارد; بلکه مشکلات تان بر اساس برنامه و تقدیر الهی است که در راستای آزمایش شما تدارک دیده شده است. گفتنی است که در برداشت یاد شده، «فتنة» در جمله «بل أنتم قوم تفتنون» به معنای آزمایش گرفته شده است.

 

5 - مصیبت ها و مشکلات زندگی انسان، وسیله ای برای آزمایش او

 

قالوا اطّیّرنا بک ... بل أنتم قوم تفتنون

 

6 - مصایب و مشکلات ثمودیان، کیفر الهی و معلول گناهان خود آنان

 

یقوم لم تستعجلون بالسیّئة ... بل أنتم قوم تفتنون

برداشت فوق باتوجه به این نکته است که صالح پیامبر(ع) در رد پندار ثمودیان که بدبختی های خود را ناشی از بد یمنی وجود صالح و پیروان آن حضرت قلمدادمی کردند، فرمود: بدبختی های شما کیفری است الهی و معلول گناهان خودتان. گفتنی است در فرض فوق واژه «تفتنون» از فتنه به معنای عذاب مشتق می باشد; یعنی، «بل أنتم قوم تعذّبون; بلکه شما مردمی هستید که به کیفر گناه خود عذاب می شوید».

 

7 - امکان مبتلا شدن مردم به سختی ها برای آزمایش آنان، پس از روی کار آمدن رهبران الهی

 

قالوا اطّیّرنا بک ... بل أنتم قوم تفتنون

با توجه به اشتقاق «تفتنون» از «فتنة» (به معنای آزمایش) از آیه استفاده می شود که پس از آمدن صالح(ع)، ثمودیان به مشکلات جدیدی مبتلا شدند و آن را ناشی از وجود صالح(ع) می شمردند، با این که آنها از ناحیه خدا و برای آزمایش آنان بود.

 

8 - اندیشه های خرافی، مانع از درک واقعیت امور و تحلیل صحیح آنها

 

قالوا اطّیّرنا بک و بمن معک ... بل أنتم قوم تفتنون

ثمودیان به جای درک ریشه واقعی مشکلات خود، آن را به وجود صالح(ع) و بدیمنی او نسبت می دادند; در حالی که تأثیر وجود فیزیکی یک فرد در سرنوشت یک ملت ـ آن هم به گونه ای که ثمودیان می پنداشتند ـ چیزی جز خرافه نبود.

 

9 - تطیّر و فال بد زدن، امری نادرست است.

 

قالوا اطّیّرنا بک ... قال طـئرکم عند اللّه

پاسخ و ردیّه صالح(ع) نسبت به طیره و فال بد زدن قوم ثمود، نشانگر نادرست بودن «تطیّر» است.

 

10 - برخوردهای خصمانه ثمودیان با صالح پیامبر(ع)، ناشی از فریب آنان توسط عوامل خدعه گر

 

بل أنتم قوم تفتنون

«تفتنون» می تواند از «فتنة» به معنای خدعه و فریب باشد. بنابراین «تفتنون» معادل «تخدعون» است; یعنی، این سخنان از خود شما نیست; بلکه عناصری مرموز و خدعه گر آنها را به شما تلقین کرده و شما را فریب می دهند. آیه بعد این احتمال را تقویت می کند.

امتحان

ابزار امتحان 5، 7; امتحان با سختی 4، 5، 7

تطیر

ناپسندی تطیر 9

حق

موانع درک حق 8

خدا

مقدرات خدا 4

خرافات

آثار خرافات 8

رهبران دینی

نقش رهبران دینی 7

شناخت

آفات شناخت 8

صالح(ع)

آثار دعوتهای صالح(ع) 3; تطیر به پیروان صالح(ع) 1; تطیر به صالح(ع) 1; تهمت شومی به پیروان صالح(ع) 1; تهمت شومی به صالح(ع) 1، 3; قصه صالح(ع) 1، 3، 4، 10; منشأ دشمنی با صالح(ع) 10; نقش صالح(ع) 4

قوم ثمود

آثار اغوای قوم ثمود 10; آثار گناهکاری قوم ثمود 6; امتحان قوم ثمود 4; تاریخ قوم ثمود 2، 3، 4، 6; تطیر قوم ثمود 1; تهمتهای قوم ثمود 1; زمینه تهمتهای قوم ثمود 3; عوامل اختلاف قوم ثمود 3; عوامل دشمنی قوم ثمود 3; عوامل مشکلات قوم ثمود 6; فلسفه مشکلات قوم ثمود 4; کیفر قوم ثمود 6; مشکلات قوم ثمود 2; منشأ دشمنی قوم ثمود 10; منشأ مشکلات قوم ثمود 4