تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نمل – آیه 25 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَلَّا یَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذی یُخْرِجُ الْخَبْءَ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَیَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ

چرا آنان برای خدا سجده نمی کنند؟ همان که نهانی ها را در آسمان ها و زمین بیرون می آورد و آنچه را پنهان می کنید و آنچه را آشکار می سازید، می داند.

1 - انحراف آفرینی و اغواگری شیطان، به منظور بازداشتن انسان ها از سجده به درگاه خدای یگانه

و زیّن لهم الشیطـن ... ألاّیسجدوا للّه

«ألاّیسجدوا» می تواند به تأویل مصدر و عطف بیان یا بدل برای «أعمالهم» در آیه پیش باشد. و هم چنین می تواند به تقدیر لام تعلیل و مفعولٌ له برای «زیّن» باشد. برداشت یاد شده بر پایه احتمال دوم است; یعنی، «زیّن لهم الشیطان ضلالتهم لئلایسجدوا للّه; شیطان گمراهی و انحراف را در دیدگاه آنان زیبا جلوه داد، بدان منظور که آنان برای خدا سجده نکنند».

2 - خدای پدیدآورنده موجودات آسمان و زمین از کتم عدم، شایسته پرستش است، نه مخلوقات و مظاهر طبیعت.

یسجدون للشمس ...ألاّیسجدوا للّه الذی یخرج الخبء فی السمـوت و الأرض

«ال» در «الخبء» برای جنس و مفید استغراق است «خَبْء» به معنای مستور (مصدر به معنای مفعول) می باشد. بنابراین «یخرج الخبء»; یعنی، «یخرج جمیع الأشیاء المستورة تحت استار العدم منها إلی الوجود».

3 - جهان آفرینش دارای آسمان های متعدد

یخرج الخبء فی السمـوت

4 - هدهد سپاه سلیمان، دارای شعور عالی و معرفت عمیق به آفریدگار جهان

یسجدون للشمس من دون اللّه ... ألاّیسجدوا للّه الذی یخرج الخبء فی السمـوت و الأرض

5 - بازماندن از اندیشه و تعقل در مظاهر هستی و پدیدآورنده آن، انحراف از مسیر فطرت و هدایت

فصدّهم عن السبیل ... ألاّیسجدوا للّه الذی یخرج الخبء

توصیف «اللّه» به «الذی یخرج الخبء» دربردارنده برهان و استدلال است; یعنی، به حکم عقل تنها آن کسی که در همه هستی اثر می گذارد و آن را از کتم عدم پدید می آورد، سزاوار پرستش است. این برهان، همان راه صحیح فطری است که شیطان آن را سد کرده تا مردم به جای روی آوردن به علت و پدیدآورنده هستی، پدیده ها و مظاهر هستی را بپرستند.

6 - خداوند، آگاه بر اعمال نهان و آشکار آدمیان

و یعلم ما تخفون و ما تعلنون

7 - تنها خدای آگاه به هر آشکار و نهان سزاوار پرستش است، نه مظاهر طبیعت (چون خورشید، ماه و...).

یسجدون للشمس ... ألاّیسجدوا للّه ... و یعلم ما تخفون و ما تعلنون

عبارت «و یعلم ما تخفون...» عطف بر «یخرج» و استدلال دیگری است بر این که تنها خدای یگانه سزاوار پرستش است، نه پدیده هایی چون خورشید، ماه و... .

8 - قدرت و علم فراگیر و نامحدود، دو ملاک اصلی در شناخت معبود حقیقی

الذی یخرج الخبء ... و یعلم ما تخفون

«یخرج الخبء» بیانگر قدرت نامحدود و «یعلم» بیانگر علم گسترده الهی است. خداوند با طرح این دو اصل، به انسان یادآوری می کند که معبود راستین باید از این دو صفت برخوردار باشد. در غیر این صورت شایسته پرستش نیست.

آسمان

تعدد آسمان ها 3; خالق موجودات آسمان 2

انسان

رازهای انسان 6; عمل انسان ها 6

تعقل

آثار عدم تعقل در آفرینش 5

جهان بینی

جهان بینی و ایدئولوژی 2

خدا

علم غیب خدا 6، 7

سجده

موانع سجده بر خدا 1

شیطان

فلسفه اغواگری شیطان 1

عبادت

دلایل عبادت خدا 7

گمراهی

زمینه گمراهی 5

معبودراستین

خالقیت معبودراستین 2; علم معبودراستین 7، 8; قدرت معبودراستین 8; ملاک معبودراستین 2، 7، 8

هدهد

شعور هدهد 4