تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مریم – آیه ۱۸ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَتْ إِنِّی أَعُوذُ بالرَّحْمَن مِنکَ إِن کُنتَ تَقِیًّا

[مریم ]گفت: همانا من از تو، به [خدای] رحمان پناه می برم، اگر تو تقوا پیشه ای [از من دور شو].

 

1- برانگیختن روحیه تقوا و خداترسی در مرد ناشناس، واکنش اعتراض آمیز مریم(س)، هنگام مشاهده او در خلوت گاه خویش بود.

قالت إنّی أعوذ بالرحمـن منک إن کنت تقیًّا

جمله «إن کنت تقیّاً» دعوت به تقوا در قالب جمله شرطیه است، مفاد آیه این است که اگر متّقی هستی ـ که باید باشی ـ از من دور شو و خود را گرفتار خشم خداوند مساز، که من خود را در پناه او قرار داده و دفع خطر تو را از او می خواهم.

 

2- مریم(س) با وحشت از حضور مرد ناشناس نزد وی، به خداوند پناه برد و او را از خشم خداوند برحذر داشت.

قالت إنّی أعوذ بالرحمـن منک إن کنت تقیًّا

مریم(س) به جای «اللّهم إنّی أعوذ بک» مرد ناشناس را مخاطب ساخت تا ترس از خشم خداوند را در دل او ایجاد کند. «تقوی» ; یعنی قرار دادن خویش در وقایة (مانع) از هر چیز ترسناک (مفردات راغب) و «تقیّاً»; یعنی پرهیزکننده از خطر. به قرینه کلام مریم(س) که مخاطب خود را از خداوند ترساند، مراد خطر خشم خداوند است.

 

3- خداوند، پناه گاه انسان، در تنگاها است.

إنّی أعوذ بالرحمـن

 

4- رحمت وافر خداوند، مقتضی پناه دادن او به گرفتاران و بی پناهان است.

إنّی أعوذ بالرحمـن منک

«رحمان» صیغه مبالغه و به معنای بسیار مهربان است. تکیه حضرت مریم براین نام از بین نام های دیگر خداوند نشانه ویژگی این وصف در بین اوصاف خداوند و تناسب بیشتر آن با مقام استعاذه است.

 

5- در تنگناها و زمینه های سقوط در ورطه خلاف عفت، باید به خداوند پناه برد.

قالت إنّی أعوذ بالرحمـن منک

 

6- رحمان، از اسما و اوصاف خداوند است.

أعوذ بالرحمـن

 

7- حضرت مریم(س) بانویی در اوج پاکدامنی و تقواپیشگی

قالت إنّی أعوذ بالرحمن منک إن کنت تقیًّا

مریم عذرا، به محض مشاهده مردی ناشناس در محل استقرار خود، سراسیمه به تذکر و نصیحت و پناه بردن به خداوند اقدام کرد. این بازتاب نشانه رسوخ پاک دامنی در او است.

 

8- تقوا، عمده ترین عامل در حفظ آدمی از گناه است.

أعوذ بالرحمن منک إن کنت تقیًّا

 

9- خلوت کردن زن و مرد نامحرم ـ حتی برای تقواپیشگان ـ دامی خطرناک و زمینه سقوط به ورطه گناه است.

إنّی أعوذ بالرحمن منک إن کنت تقیًّا

جواب شرط «إن کنت» محذوف است. برخی مراد از جمله شرطیه را ترغیب به تقوا دانسته و برخی اشتراط را حقیقی می دانند; در صورت دوم، مفاد آیه این است که اگر اهل تقوا باشی جا دارد که من به خدا پناه ببرم (تا چه رسد به این که متقی نباشی). بنابراین، نکته شرط آن است که چنین موقعیتی، حتی برای تقواپیشگان خطرناک است، تاچه رسد به غیر آنان.

 

10- لزوم اجتناب از خلوت با نامحرم

قالت إنّی أعوذ بالرحمن منک إن کنت تقیًّا

با این که مرد ناشناس هیچ حرکتی از خود نشان نداده بود که حمل بر برخی اغراض گردد، ولی حضرت مریم از صرف خلوت بودن مکان متأثر گشته و به خدا پناه می برد و زبان به نصیحت می گشاید. با این مقدمات می توان نتیجه گرفت که اصل خلوت با نامحرم، کاری دور از تقوا است.

 

11- «روی عن علی(ع) إنّه قال: علمت أنّ التقیّ ینهاه التقی عن المعصیة ;

از حضرت علی(ع) روایت شده که فرمود: مریم دانست که انسان پرهیزگار، تقوایش او را از معصیت باز می دارد».(1)

استعاذه:

استعاذه به خدا 2، 3; اهمیت استعاذه به خدا 5; زمینه استعاذه به خدا 4

اسماوصفات:

رحمان 6

انذار:

انذار از غضب خدا 2

انسان:

پناهگاه انسان 3، 4

تقوا:

آثار تقوا 8، 11; دعوت به تقوا 1

خدا:

آثار رحمت ـ 4

روایت 11:

سختی:

روش برخورد با سختی 5

گناه:

روش برخورد با گناه 5; زمینه گناه 9; موانع گناه 8، 11

مریم(ع):

استعاذه مریم(ع) 2; اعتراض مریم(ع) 1; بینش مریم(ع) 11; پناهگاه مریم(ع) 1; ترس مریم(ع) 2; تقوای مریم(ع) 7 عفت مریم(ع) 7; فضایل مریم(ع) 7; قصه مریم(ع) 1، 2

نامحرم:

آثار خلوت با نامحرم 9; اجتناب از خلوت با نامحرم 10

پی نوشت ها :

1. مجمع البیان، ج 6، ص 784; بحارالأنوار، ج 14، ص 224.