تفسیر آیات قرآن کریم – سوره لقمان – آیه 33 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ وَاخْشَوْا یَوْمًا لَّا یَجْزی وَالِدٌ عَن وَلَدهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَن وَالِدهِ شَیْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلَا یَغُرَّنَّکُم باللَّهِ الْغَرُورُ

هان ای مردم! از پروردگار خود پروا کنید و بترسید از روزی که هیچ پدری به جای فرزندش کاری نمی سازد و هیچ فرزندی به هیچ وجه به جای پدرش کارساز نتواند بود; تحقیقاً وعده خدا حقّ است پس مبادا زندگی دنیا شما را فریب دهد و مبادا شیطان شما را به [عفو] خدا مغرور کند.

 

1 - خداوند، فراخوان مردمان به تقوا و ترس از روز قیامت

 

یـأیّها الناس اتّقوا ربّکم و اخشوا یومًا

 

2 - توجه به وحدانیت خداوند، زمینه ترس از ربوبیت او است.

 

   و لئن سألتهم من خلق ... لیقولنّ اللّه ... ألم تر أنّ اللّه یولج ... ألم تر أنّ الفلک تجری ... یـأیّها الناس اتّقوا ربّکم

سفارش به تقوا، پس از آیات اثبات کننده توحید، می تواند نکته یاد شده را برساند.

 

3 - توجه به ربوبیت خداوند، زمینه ساز ترس از او است.

 

یـأیّها الناس اتّقوا ربّکم

اضافه «ربّ» به ضمیر «کم» می تواند برای رساندن این نکته باشد که خداوند، چون پروردگار شما است، از او بترسید.

 

4 - قرآن، کتابی جهانی، و پیام آن برای همه مردم است.

 

یـأیّها الناس اتّقوا ربّکم

 

5 - سفارش به ترس از خداوند، برای رشد و کمال انسان است.

 

اتّقوا ربّکم

«ربّ» در اصل، به معنای «تربیت و ایجاد تدریجی چیزی تا رسیدن به کمال» است. (مفردات راغب) استفاده از این صفت خداوند، به خصوص با اضافه آن به ضمیر «کم»، برای سفارش به ترس از او، می تواند به منظور یاد شده باشد.

 

6 - قیامت، روزی هول انگیز است و شایسته است که انسان، از آن نگران باشد.

 

و اخشوا یومًا لایجزی والد عن ولده

 

7 - همه انسان ها، تحت تربیت و ربوبیت خداوندند.

 

یـأیّها الناس اتّقوا ربّکم

 

8 - توجه به سختی های قیامت، برانگیزاننده آدمی به تحصیل تقوا است.

 

اتّقوا ربّکم و اخشوا یومًا

فراخوانی به ترس از قیامت، پس از دعوت به تقوا، می تواند به منظور این نکته باشد که ترس از قیامت، در کسب تقوا به عنوان توشه ای برای آخرت، تأثیر دارد.

 

9 - توجه به دشواری های قیامت، باعث فراهم آوردن توشه مناسب برای آن روز می شود.

 

اتّقوا ربّکم و اخشوا یومًا لایجزی والد عن ولده

مطرح کردن این نکته که در قیامت هر کس در قبال اعمالش کیفر می شود، می تواند اشعار به این حقیقت داشته باشد که هر کسی باید برای خود چاره ای بیندیشد و توشه ای فراهم آورد. گفتنی است که دستور «اخشوا یوماً» پس از امر «اتّقوا» می تواند مؤید بر برداشت بالا باشد.

 

10 - هیچ پدر و فرزندی، در قیامت به جای هم حتی اندک کیفری نمی شوند.

 

لایجزی والد عن ولده و لامولود هو جاز عن والده شیئًا

 

11 - در قیامت، بار عمل هر کس، تنها بر دوش خود او است.

 

لایجزی والد عن ولده و لامولود هو جاز عن والده شیئًا

 

12 - در قیامت، برعهده گرفتن بخشی از کیفر پدر از ناحیه فرزند، به خاطر سنگین بودن حق وی بر فرزند، امری متوقع است.*

 

و لامولود هو جاز عن والده

درباره مجازات نشدن پدر به جای فرزند، از فعل «یجزی» استفاده شده است و درباره نفی مجازات فرزند به جای پدر از «جاز» که حالت صفتی و تأکید بیشتری دارد. چنین تأکیدی، می تواند به خاطر توقعی باشد که از ناحیه پدران هست. و نیز می تواند به خاطر این باشد که او، از حیث عاطفه و مهر، به مراتب کم تر از پدر است. برداشت بالا بر اساس احتمال نخست است.

 

13 - وعده الهی به برپایی قیامت، وعده ای حق و تخلف ناپذیر است.

 

و اخشوا یومًا ... إنّ وعد اللّه حقّ

بنابراین که متعلق «وعد»، واژه «یوماً» باشد، نکته یاد شده فهمیده می شود.

 

14 - مجازات شدن هر کسی در قبال عمل خودش، امری حتمی و تخلف ناپذیر است.

 

یومًا لایجزی والد عن ولده و لا مولود هو جاز عن والده شیئًا إنّ وعد اللّه حقّ

این برداشت، بنابراین احتمال است که متعلق «وعد»، عبارت «لایجزی...» باشد.

 

15 - خداوند، درباره فریفته شدن انسان ها به وسیله جلوه های زندگی دنیا، هشدار داده است.

 

فلاتغرّنّکم الحیوة الدنیا

 

16 - زندگی دنیا، فریبنده و مایه غفلت انسان از خدا و قیامت است.

 

اتّقوا ربّکم و اخشوا یومًا ... فلاتغرّنّکم الحیوة الدنیا

 

17 - تقوا و ایمان به قیامت و وعده های خدا، مانع فریفتگی انسان به زندگی دنیا است.

 

اتقوا ربّکم و اخشوا یومًا ... إنّ وعد اللّه حقّ فلاتغرّنّکم الحیوة الدنیا

 

18 - هشدار خداوند به قرار داشتن انسان در معرض عوامل متعدّد انحراف آفرین

 

فلاتغرّنّکم الحیوة الدنیا و لایغرّنّکم باللّه الغرور

 

19 - رحمانیت خدا، مورد سوء استفاده اغواکنندگان، در غافل ساختن انسان از قیامت و کیفر اَعمال است.

 

و لایغرّنّکم باللّه الغرور

«باء» در «باللّه» سببی است و مراد از آن، این است که شیطان و یا هر موجود فریبنده ای، به وسیله ذکر خدا و برخی از اوصاف او، همانند رحمانیت و یا غفاریت، چه بسا انسان را مغرور کند.

 

20 - ممکن است که عوامل وسوسه کننده، از ارزش های معنوی، برای رسیدن به اهداف خویش، استفاده کنند.

 

و لایغرّنّکم باللّه الغرور

 

21 - انسان ها، برای فریفته نشدن، نیازمند هشدارهای خداوندند.

 

إنّ وعد اللّه حقّ فلاتغرّنّکم الحیوة الدنیا و لایغرّنّکم باللّه الغرور

 

22 - شیطان، از عوامل فریبنده انسان است.

 

و لایغرّنّکم باللّه الغرور

«غرور» صیغه مبالغه و به معنای «بسیار فریبنده» است و مراد از آن، در آیه، می تواند شیطان باشد.

اغواگران

سوء استفاده اغواگران 19، 20

انسان

عوامل اغوای انسان ها 22; لغزش انسان 18; مربی انسان ها 7; نیازهای معنوی انسان 21

ایمان

آثار ایمان به قیامت 17; آثار ایمان به وعده های خدا 17

پدر

کیفر پدر به جای فرزند 10، 12

ترس

آثار ترس از خدا 5; ترس از ربوبیت خدا 2; ترس از قیامت 1، 6; زمینه ترس از خدا 3

تقوا

آثار تقوا 17; دعوت به تقوا 1; زمینه تقوا 8

تکامل

عوامل تکامل 5

توشه

موجبات تحصیل توشه اخروی 9

خدا

حتمیت وعده های خدا 13; دعوتهای خدا 1; ربوبیت خدا 7; رحمانیت خدا 19; هشدارهای خدا 15، 18، 21

دنیا

فریبندگی دنیا 15، 16، 17

دین

آسیب شناسی دینی 19

ذکر

آثار ذکر اهوال قیامت 8، 9; آثار ذکر توحید 2; آثار ذکر ربوبیت خدا 3

شیطان

اغواگری شیطان 22

عمل

حتمیت کیفر عمل 14; کیفر عمل 11

غفلت

عوامل غفلت از خدا 16; عوامل غفلت از قیامت 16، 19

فرزند

کیفر فرزند به جای پدر 10، 12

فریب

عوامل فریب 15; موانع فریب 17، 21

قرآن

جهان شمولی قرآن 4; مخاطبان قرآن 4

قیامت

اهوال قیامت 6; برپایی قیامت 13; کیفر در قیامت 10، 11، 12

کیفر

شخصی بودن کیفر 10، 11

معنویات

سوءاستفاده از معنویات 20

نظام کیفری 10، 11، 12، 14