تفسیر آیات قرآن کریم – سوره لقمان – آیه 23 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَمَن کَفَرَ فَلَا یَحْزُنکَ کُفْرُهُ إِلَیْنَا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُم بمَا عَمِلُوا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بذَاتِ الصُّدُورِ
و کسی که کفر بورزد از کفر او غمگین مشو، بازگشت آنان فقط به سوی ما است پس آنها را از آنچه کرده اند حتماً با خبر می کنیم، تحقیقاً خدا به آنچه درون سینه ها می باشد، دانا است.
1 - پیامبر(ص) از حق ناپذیری کافران، اندوهگین بود.
و من کفر فلایحزنک کفره
توصیه خداوند به پیامبر(ص) برای پرهیز از اندوه درباره کفر کافران، این نکته را می رساند که آن حضرت، در قبال کفر آنان، اندوهناک بوده است.
2 - توصیه خداوند، به پیامبر(ص) برای اجتناب از حزن و اندوه در قبال کفرکافران
و من کفر فلایحزنک کفره
3 - دلداری خداوند، پیامبر(ص) را در برابر حق ناپذیری کافران
و من کفر فلایحزنک کفره إلینا مرجعهم
جمله «إلینا مرجعهم...» به منزله تهدید است. چنین تهدید و هشداری، می تواند به منظور دلداری به پیامبر(ص) بیان شده باشد.
4 - خداوند، تنها مبدأ و مرجع انسان ها است.
إلینا مرجعهم
از تقدیم خبر، حصر استفاده می شود. لازم به ذکر است که آیه، اگرچه درباره کافران است، اما کافران، در مورد بازگشت شان به خدا خصوصیتی ندارند و این بازگشت، برای همه انسان ها است. گفتنی است از واژه «مرجع» (بازگشتن) به دست می آید که مبدأ نیز خداوند است.
5 - کفر کافران، بی ارزش تر از آن است که پیامبر(ص) خود را به آن مشغول و اندوه ناک کند.
و من کفر فلایحزنک کفره
6 - رهبران دینی، نباید توجه خود را آن چنان معطوف حق ناپذیری حق گریزان کنند که از نقششان باز بمانند.
و من کفر فلایحزنک کفره
توصیه خداوند به پیامبر(ص) دایر بر پرهیز از اندوهگین شدن بر کفرکافران، برای دلداری به آن حضرت است و احتمال هم دارد به خاطر تأثیر اندوه و در نتیجه بازماندن از ایفای رسالت دینی باشد. بنابر احتمال اخیر، نکته بالا، قابل استفاده است.
7 - پیامبر(ص)، مسؤول هدایت ناپذیری کافران نیست.
و من کفر فلایحزنک کفره
8 - بازگشت به خداوند، گریزناپذیر است.
إلینا مرجعهم
از این که از بازگشت به خدا، با جمله اسمی و مصدر [میمی] ـ که بر ثبات و در نتیجه، بر قطعیّت دلالت می کند ـ تعبیر شده، نکته یاد شده را می توان استفاده کرد.
9 - کافرانِ حق ناپذیر، از حیطه قدرت خدا گریزی ندارند.
و من کفر فلایحزنک کفره إلینا مرجعهم
10 - توجه به بازگشت حتمی کافران به سوی خداوند، زداینده اندوه پیامبر(ص) است.
و من کفر فلایحزنک کفره إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
11 - پیامبر(ص) از برخی رخدادها متأثّر و غمگین می شده است.
و من کفر فلایحزنک کفره
12 - مجازات کافران و بدکاران در قیامت، همراه با آگاه شدن از جرم شان است.
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
13 - کافران، از تمامی اَعمال دنیوی خویش، در قیامت، از سوی خداوند آگاه می شوند.
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
14 - پیامبر(ص) به هدایت کافران، علاقه مند بود.
و من کفر فلایحزنک کفره إلینا مرجعهم
فراز «إلینا مرجعهم» پس از توصیه پیامبر(ص) به اجتناب از اندوه به خاطر کفر کافران، برای تسلی دادن به آن حضرت است. چنین فرمانی، گویای آن است که پیامبر(ص) علاقه شدیدی به هدایت آنان داشته و به خاطر آن اندوهگین هم می شده است.
15 - آگاهی یافتن بر اَعمال دنیوی و دیدن نتایج آن، از اهداف معاد است.
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
16 - توجه به بازگشت به خدا و در نتیجه، آگاه شدن از عمل خویش، مانع پافشاری بر کار خلاف است.
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا
در فراز «إلینا مرجعهم فننبّئهم...» اگر چه روی سخن با پیامبر(ص) و دلداری دادن به آن حضرت است، اما بیان تفصیلی آن به این که خداوند، اَعمال آنان را در قیامت، به رُخ شان خواهد کشید، می تواند به منظور بازداشتن آنان از ایستادگی بر کفرشان باشد.
17 - کیفر و داوری خدا، در روز قیامت، متکّی به علم خویش به نیات و مقاصد محاکمه شوندگان است.
فننبّئهم بما عملوا إنّ اللّه علیم بذات الصدور
«إنّ اللّه علیم...» به منزله تعلیل است برای مفاد «ننبّئهم...» که مجازات است و حکایت از نکته یاد شده می کند.
18 - خداوند، بر اَعمال و زوایای قلب و اندیشه آدمیان آگاهی دارد.
إنّ اللّه علیم بذات الصدور
19 - هشدار خداوند به کافران، درباره نیات ناشایست آنان در انتخاب و پافشاری بر کفر
قالوا بل نتّبع ما وجدنا علیه ءاباءنا ... إنّ اللّه علیم بذات الصدور
«علیم بذات الصدور» در حقیقت، می تواند هشداری باشد به آنان که حقایقی را در درون دل خود مخفی می دارند، ولی در ظاهر، با تعابیری مانند «نتّبع ما وجدنا...» آن را توجیه می کنند.
20 - نیات و انگیزه های پنهان اَعمال، مدرک و میزان داوری در روز قیامت است.
إلینا مرجعهم فننبّئهم بما عملوا إنّ اللّه علیم بذات الصدور
تعبیر «علیم بذات الصدور» در حقیقت، تأکیدی است بر این نکته که آنچه در اندرون سینه ها می گذرد، دارای نقشی اساسی در ارزش گذاری و بررسی اَعمال آدمی است.
انسان
عمل انسان 18; فرجام انسان ها 4; مبدأ انسان ها 4; نیت انسان 18
بازگشت به خدا 4، 10
حتمیت بازگشت به خدا 4، 10 8
جهان بینی
جهان بینی توحیدی 4
خدا
افعال خدا 13; توصیه های خدا 2; علم غیب خدا 18; قضاوت اخروی خدا 17; کیفرهای خدا 17; هشدارهای خدا 19
ذکر
آثار ذکر بازگشت به خدا 16
رهبران دینی
مسؤولیت رهبران دینی 6
عمل
آثار اخروی عمل 15; علم به عمل 13
قیامت
حسابرسی در قیامت 17; علم به عمل در قیامت 15; قضاوت در قیامت 20
کافران
حق ناپذیری کافران 1، 3; علم اخروی کافران 12، 13; فرجام کافران 10; کافران در احاطه خدا 9; کافران در قیامت 12، 13; کیفر اخروی کافران 12; گناه کافران 12; نیات کافران 19; هدایت کافران 14; هدایت ناپذیری کافران 7; هشدار به کافران 19
کفر
اصرار بر کفر 19; بی ارزشی کفر 5
گناه
موانع گناه 16
محمد(ص)
اندوه محمد(ص) 5، 11; دلداری به محمد(ص) 3; علایق محمد(ص) 14; عوامل اندوه محمد(ص) 1، عوامل رفع اندوه محمد(ص) 10; محدوده مسؤولیت محمد(ص) 7; محمد(ص) و اجتناب از اندوه 2; محمد(ص) و کافران 1; مسؤولیت محمد(ص) 2; هدایتگری محمد(ص) 14
معاد
فلسفه معاد 15
نیت
نقش نیت 20
تصاویر ضمیمه
