تفسیر آیات قرآن کریم – سوره لقمان – آیه 15 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَإِن جَاهَدَاکَ عَلی أَن تُشْرِکَ بی مَا لَیْسَ لَکَ بهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا وَاتَّبعْ سَبیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُم بمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
و اگر آن دو کوشش کنند که تو را وادارند بر این که چیزی را که هیچ علمی به [صحّت پرستش] آن نداری شریک من سازی، فرمانشان را مَبر ولی در [امور] دنیا با آن دو به شیوه ای پسندیده معاشرت کن و راه کسی را پیروی کن که توجّه به من دارد; سپس بازگشت شما تنها به سوی من است پس شما را از آنچه می کردید با خبر خواهم کرد.
1 - فرزندان ـ به رغم موظف بودن به رعایت حقوق والدین ـ در صورت تلاش پیگیر پدر و مادر به ایجاد انحراف عقیدتی (شرک) در آنان، نباید تسلیم خواست آنان شوند.
و وصّینا الإنسـن بولدیه ... و إن جـهداک علی أن تشرک بی ... فلاتطعهما
متعدی شدن «جاهدا» با «علی» دلالت بر مجاهده و تلاش قوی و پیگیر می کند.
2 - عقیده به شریک داشتن خداوند، عقیده ای جاهلانه است.
علی أن تشرک بی ما لیس لک به علم
آوردن قید «ما لیس لک به علم» برای شرک، حکایت از آن دارد که اساس شرک، بر جهل استوار است.
3 - مرز اطاعت از پدر و مادر، عدم تعارض با عقیده توحیدی، است.
و وصّینا الإنسـن بولدیه ... و إن جـهداک علی أن تشرک ... فلاتطعهما
4 - حفظ عقیده توحیدی، ضروری است و قبول شرک، به هیچ قیمتی روا نیست.
و إن جـهداک علی أن تشرک بی ... فلاتطعهما
5 - رفق و مدارا با پدر و مادر و داشتن رفتاری شایسته با آنان در امور دنیوی، امری لازم است.
و صاحبهما فی الدنیا معروفًا
6 - لازم است عقیده، مبتنی بر علم و آگاهی باشد.
أن تشرک بی ما لیس لک به علم
از این که برای عدم قبول دعوت به شرک، فرموده است: «چون آگاهی از شریک داشتن خدا نداری، تسلیم تلاش آنان مشو!»، استفاده می شود که عقیده باید عالمانه باشد.
7 - انسان، به داشتن رفتار نیک با پدر و مادر، حتی در صورت مشرک بودن آنان موظّف است.
و إن جـهداک علی أن تشرک ... و صاحبهما فی الدنیا معروفًا
8 - حفظ روابط خانوادگی و خویشاوندی، امری بس مهم و شایان توجه است.
و وصّینا الإنسـن بولدیه ... أن اشکرلی و لولدیک... إن جـهداک علی أن تشرک بی ... فلاتطعهما و صاحبهما فی الدنیا معروفًا
9 - رعایت حال پدر و مادر و معاشرت با آنان، در هر منطقه ای، بسته به رسوم متفاوت آن جا است.
و صاحبهما فی الدنیا معروفًا
«معروفاً» صفت برای مفعول مطلق محذوف فعلِ «صاحِبْ» است و مراد از آن، چیزی است که به خوبی و نیکی در میان مردم شهرت دارد.
10 - باید از کسانی پیروی کرد که به سوی خدا حرکت می کنند.
جـهداک علی أن تشرک بی ... فلاتطعهما ... و اتّبع سبیل من أناب إلیّ
11 - پیروی از پدر و مادری که مسیرشان خدایی است، لازم است.
و صاحبهما فی الدنیا ... و اتّبع سبیل من أناب
«و اتّبع سبیل من...» اشاره دارد به این که اگر والدین به سوی خدا حرکت می کنند، از آنان تبعیت کن و گرنه از کسی که دارای چنین صفتی است، پیروی بنما.
12 - بازگشت به خداوند، همراه با توبه و عمل ناب و خالص، امری پسندیده و شایسته است.
و اتّبع سبیل من أناب إلیّ
سفارش به پیروی از منیبان، نشان دهنده اهمیت انابه است. گفتنی است که «الإنابة إلی اللّه» رجوع به خداوند با توبه و اخلاص عمل معنا شده است (مفردات راغب).
13 - انسان های خداجو، الگویی شایسته برای تبعیت اند.
و اتّبع سبیل من أناب إلیّ
14 - آغاز و بازگشت انسان ها، خداوند است.
ثمّ إلیّ مرجعکم
«رجوع» در لغت، به معنای بازگشت به جایگاهی است که شروع از آن جا بوده است (مفردات راغب).
15 - خداوند به انسان ها درباره لغزش در عقیده و رفتار ناصحیح با والدین، هشدار می دهد.
و إن جـهداک علی أن تشرک بی ... فلاتطعهما و صاحبهما فی الدنیا معروفًا و اتّبع سبیل من أناب إلیّ ثمّ إلیّ مرجعکم فأُنبّئکم بما کنتم تعملون
16 - انسان ها، پس از مرگ، در پیشگاه خداوند درباره اعمال دنیوی شان، مؤاخذه خواهند شد.
إلیّ مرجعکم فأُنبّئکم بما کنتم تعملون
17 - توجه دادن انسان به محاسبه اعمال اش در نزد خداوند، زمینه ساز پابندی وی به توحید و پیروی کردن از انسان های خداجو است.
و إن جـهداک علی أن تشرک بی ... فلاتطعهما ... و اتّبع سبیل من أناب إلیّ ثمّ إلیّ مرجعکم فأُنبّئکم بما کنتم تعملون
18 - اَعمال انسان ها، تحت نظارت و آگاهی کامل خداوند است.
فأُنبّئکم بما کنتم تعملون
19 - در پیش گاه خداوند، اعمال انسان ها، برای شان نشان داده می شود.
ثمّ إلیّ مرجعکم فأُنبّئکم بما کنتم تعملون
20 - قیامت، عرصه بازگشت انسان ها به سوی خداوند است.
ثمّ إلیّ مرجعکم فأُنبّئکم بما کنتم تعملون
مراد از بازگشت به خداوند، و آن گاه آگاه شدن از کردار خویش، حضور در صحنه قیامت است.
21 - اَعمال دنیوی انسان ها، تعیین کننده سرنوشت اخروی آنها است.
ثمّ إلیّ مرجعکم فأُنبّئکم بما کنتم تعملون
اخلاص
اهمیت اخلاص 12
اطاعت
اطاعت از سالکان راه خدا 10، 13، 17; اطاعت از مشرکان 10; اطاعت از والدین مؤمن 11; اطاعت پسندیده 10; اطاعت ممنوع 1، 3; اهمیت اطاعت از والدین 11; محدوده اطاعت از والدین 1، 3
الگو
الگو های پسندیده 13
انسان
عمل انسان 18; فرجام انسان 14، 20; مؤاخذه اخروی انسان ها 16; مبدأ انسان 14; هشدار به انسان 15
بازگشت به خدا 12، 14، 16، 20
تذکر
تذکر حسابرسی عمل 17
تکلیف
زمینه عمل به تکلیف 17
توبه
اهمیت توبه 12
توحید
اهمیت توحید 3، 4; زمینه محافظت از توحید 17
جهان بینی
جهان بینی توحیدی 14
خانواده
اهمیت روابط خانوادگی 8
خدا
نظارت خدا 18; هشدارهای خدا 15
خویشاوندی
اهمیت روابط خویشاوندی 8
رسوم
رسوم اجتماعی 9
سرنوشت
عوامل مؤثر در سرنوشت اخروی 21
شرک
اجتناب از شرک 4; جاهلانه بودن شرک 2
عقیده
عقیده جاهلانه 2; علم در عقیده 6; لغزش در عقیده 15; مبانی عقیده 6
عمل
آثار عمل 21; تجسم عمل 19; حسابرسی عمل 16; ناظران عمل 18
فرزند
مسؤولیت فرزند 1، 7
قیامت
نقش قیامت 20
والدین
حقوق والدین 5; رعایت حقوق والدین 1; مدارا با والدین 5; معاشرت با والدین 5، 9; معاشرت با والدین مشرک 7; معاشرت ناپسند با والدین 15
تصاویر ضمیمه
