تفسیر آیات قرآن کریم – سوره لقمان – آیه 30 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ذَلِکَ بأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا یَدْعُونَ مِن دُونِهِ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبیرُ

این [پدیده عجیب] به سبب آن است که خدا خود حقّ است و آنچه به جای او می خوانند باطل است و این که خدا خود والا و بزرگ است.

 

1 - اداره نظام عالَم با گردش همواره شب و روز و جریان دائمی خورشید و ماه، برخاسته از حق محض بودن خداوند است.

 

ألم تر أنّ اللّه یولج الّیل ... ذلک بأنّ اللّه هو الحقّ

 

2 - نوسان های مداوم شب و روز، حرکت منظم و قانون مند خورشید و ماه، آگاهی خداوند به اَعمال انسان ها، بر حق محض بودن او دلالت دارد.

 

ألم تر أنّ اللّه یولج الّیل ... و یولج النهار ... و سخّر الشمس و ... و أنّ اللّه بما تعملون خبیر . ذلک بأنّ اللّه هو الحقّ

«ذلک بأنّ اللّه...» می تواند در جایگاه نتیجه برای دلیل های یاد شده باشد.

 

3 - لازمه حقانیت خدا، آگاهی وی بر اَعمال انسان ها است.

 

ذلک بأنّ اللّه هو الحقّ

 

4 - خالقیت، مالکیت، قدرت و علم مطلق خدا، برخاسته از حقانیت محض و ثبوت ازلی خداوند است.

 

و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه ...للّه ما فی ... إنّ اللّه عزیز حکیم ... إنّ اللّه سمیع... و أنّ اللّه بما تعملون خبیر . ذلک بأنّ اللّه هو الحقّ

مشارالیه «ذلک» می تواند صفات کمالی ذکر شده در آیات پیشین برای خداوند باشد.

 

5 - خدایان مشرکان، باطل و پوچ محض اند.

 

و أنّ مایدعون من دونه البـطل

«باطل» متضاد «حق» است. «حق» به معنای «ثابت و پایدار» آمده است. بنابراین، باطل، به معنای «پوچ و بی ثبات» خواهد شد.(مفردات راغب) لازم به ذکر است، در صورتی که «ما» در «مایدعون» موصول باشد، دلالت می کند بر این که آنچه مشرکان به عنوان معبود و خدا انتخاب کرده اند، باطل است.

 

6 - حق و باطل، ملاک گزینش و یا عدم گزینش معبود است.

 

ذلک بأنّ اللّه هو الحقّ و أنّ ما یدعون من دونه البـطل

تعلیل در آیه، به این که «خداوند حق است و معبودان دیگر، باطل اند»، نشان دهنده این است که حق و باطل، ملاک و معیارند.

 

7 - خداوند، تنها حقیقت ثابت و زوال ناپذیر است.

 

بأنّ اللّه هو الحقّ

«حقّ» به چیزی اطلاق می شود که ثبات داشته باشد و هیچ گونه بطلانی در آن راه پیدا نکند. لازم به ذکر است که تأکید جمله با «أنّ» و آوردن ضمیر فصل «هو» و معرفه شدن خبر با «ال»، حصرِ مبتدا در خبر را می رساند.

 

8 - عبادت غیرخدا، پوچ و بی اساس است.

 

ذلک بأنّ اللّه هو الحقّ و أنّ مایدعون من دونه البـطل

در صورتی که «ما» در «مایدعون» مصدری باشد دلالت می کند که حالت مصدری «یدعون»، اسم «أنّ» و خبر آن «الباطل» است. در این صورت، آیه، دلالت می کند بر این که عبادت و دعوت غیرخدا، باطل است.

 

9 - معبودیت خداوند، حق، و معبودیت غیر او، باطل است.

 

ذلک بأنّ اللّه هو الحقّ و أنّ مایدعون من دونه البـطل

به قرینه «ما یدعون...» مراد از «حق»، حق بودن در معبودیت است. بنابراین که «ما» در «مایدعون» موصول باشد، عبارت چنین خواهد بود «الذی یدعون من دونه الباطل».

 

10 - تنها خداوند، بسی برتر و والاتر از شریک داشتن است.

 

و أنّ اللّه هو العلیّ الکبیر

ضمیر فصل «هو» و «ال» جنس در «العلیّ» و «الکبیر» ـ که هر دو خبر «أنّ» هستند ـ دلالت بر حصر می کند.

 

11 - خداوند، جامع صفات کمالی است.

 

هو الحقّ ... و أنّ اللّه هو العلیّ الکبیر

«حقّ» به معنای ثابت زوال ناپذیر (واجب الوجود) است و «العلیّ» مفید صفات سلبی و «الکبیر» افاده کننده سعه وجودی او برای هرگونه صفت کمالی است.

 

12 - خداوند، «علیّ» (بلندمرتبه) و «کبیر» (بزرگ) است.

 

و هو العلیّ الکبیر

آفرینش

تدبیر آفرینش 1

اسماوصفات

صفات جلال 10; صفات جمال 11; علیّ 12; کبیر 12

انسان

عمل انسان 2، 3

توحید

توحید ذاتی 10

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 10

خدا

آثار حقانیت خدا 1; تنزیه خدا 10; جاودانگی خدا 7; حقانیت خدا 2، 3، 4، 7; حقانیت معبودیت خدا 9 ; خالقیت خدا 4; صفات خدا 11; علم خدا 2، 3، 4; قدرت خدا 4; مالکیت خدا 4

خورشید

گردش خورشید 1، 2

روز

گردش روز 1، 2

شب

گردش شب 1، 2

عبادت

بطلان عبادت غیرخدا 8

ماه

گردش ماه 1، 2

مشرکان

بطلان معبودان مشرکان 5

معبود

ملاکهای بطلان معبود 6; ملاکهای حقانیت معبود 6

معبودان باطل

پوچی معبودان باطل 5

معبودیت

بطلان معبودیت غیرخدا 9