تفسیر آیات قرآن کریم – سوره قلم – آیه28 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَ أَوْسَطُهُمْ أَلَمْ أَقُل لَّکُمْ لَوْلَا تُسَبِّحُونَ

بهترینشان گفت: آیا به شما نگفتم که باید به تسبیح و نیایش [خداوند] بپردازید؟

1 - وجود فردی عاقل و معتدل در میان باغداران یمنی

قال أوسطهم ألم أقل لکم لولا تسبّحون

«أوسط» (مرادف «وسط») به معنای معتدل و شخص مبرّا از افراط و تفریط است. (برگرفته از مصباح المنیر و مفردات راغب) و از چنین کسی به عاقل تعبیر می شود. از آن جا که معتدل در این آیه، در مقایسه با دیگر صاحبان باغ سنجیده شده است (أوسطهم)، مفسران از آن به بهترین ایشان تعبیر کرده اند.

2 - ترغیب و برانگیخته شدن باغداران یمنی، به تسبیح و یاد خدا از سوی برادر عاقل و معتدل خود

قال أوسطهم ألم أقل لکم لولا تسبّحون

«لولا» برای تحضیض و ترغیب است و تسبیح در این آیه، به معنای یاد خداوند است; یعنی، «لولا تذکرون اللّه».

3 - ترغیب و برانگیخته شدن باغداران یمنی، از سوی برادر عاقل و معتدل خویش، بر رعایت حقوق مستمندان و پرهیز از محروم ساختن آنان از محصولات باغ

أن لایدخلنّها الیوم علیکم مسکین ... قال أوسطهم ألم أقل لکم لولا تسبّحون

4 - مخالفت برادر عاقل و معتدل، از میان برادران صاحب باغ، با محروم ساختن مستمندان از محصولات خویش

قال أوسطهم ألم أقل لکم لولا تسبّحون

5 - باغداران یمنی، نصیحت و هشدار برادر عاقل و معتدل خود را درباره حقِ مستمندان و یاد خداوند نمی پذیرفتند.

قال أوسطهم ألم أقل لکم لولا تسبّحون

6 - سرزنش شدن باغداران یمنی از سوی برادر خردمند و معتدل خود، به سبب فراموش کردن یاد خدا و محروم ساختن مستمندان از محصولات باغ

قال أوسطهم ألم أقل لکم لولا تسبّحون

مطلب یاد شده، با توجه به این نکته است که همزه در «ألم» برای استفهام توبیخی است.

7 - خردمندی و اعتدال، برانگیزاننده آدمی به دستگیری از مستمندان و مانع از بخل و مال دوستی است.

قال أوسطهم ألم أقل لکم لولا تسبّحون

از این که برادر عاقل و معتدل، دیگر برادرانش را به انفاق و دستگیری از مستمندان ترغیب کرد، می توان مطلب یاد شده را به دست آورد.

8 - باغداران یمنی، گرفتار جهل و افراط و تفریط

قال أوسطهم ألم أقل لکم لولا تسبّحون

9 - تسبیح و یاد خدا، برانگیزاننده آدمی به انفاق و دستگیری از مستمندان و مانع بخل و مال دوستی

قال أوسطهم ألم أقل لکم لولا تسبّحون

توصیه به تسبیح و یاد خداوند، درباره ادای سهم فقیران (لولا تسبّحون)، می رساند که آن دو در برانگیختن آدمی به انفاق و دوری از بخل، مؤثر است و نقش دارد.

اصحاب الجنة

افراط اصحاب الجنة 8; بهترین شخص اصحاب الجنة 1; تشویق اصحاب الجنة 2; تفریط اصحاب الجنة 8; جهل اصحاب الجنة 8; رد موعظه عاقل اصحاب الجنة 5; سرزنشهای عاقل اصحاب الجنة 6; سرزنش اصحاب الجنة 6; عاقل اصحاب الجنة 1; غفلت اصحاب الجنة 6; لجاجت اصحاب الجنة 5; مخالفت عاقل اصحاب الجنة 4; نقش عاقل اصحاب الجنة 2، 3

اعتدال

آثار اعتدال 7

انفاق

زمینه انفاق 9

انگیزش

عوامل انگیزش 7، 9

باغ سوخته

قصه باغ سوخته 2، 3، 4، 5، 6

بخل

موانع بخل 7، 9

تسبیح

آثار تسبیح خدا 9; تشویق به تسبیح خدا 2

تعقل

آثار تعقل 7

ذکر

آثار ذکر خدا 9; تشویق به ذکر خدا 2

غفلت

غفلت از خدا 6

مال دوستی

موانع مال دوستی 7، 9

مساکین

تشویق به رعایت حقوق مساکین 3; زمینه امداد به مساکین7، 9