تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فرقان – آیه 38 - کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَعَادًا وَثَمُودَ وَأَصْحَابَ الرَّسِّ وَقُرُونًا بَیْنَ ذَلِکَ کَثِیرًا

و عاد و ثمود و اهل «رسّ» و نسل های بسیاری را در آن میان [هلاک کردیم].

1 ـ خداوند، قوم عاد، ثمود و اصحاب رسّ را به خاطر تکذیب آیات و رسولان الهی درهم شکست و نابود ساخت.

و عادًا و ثمودا و أصحـب الرّسّ و قرونًا بین ذلک کثیرًا

نصب کلمه های «عاداً»، «ثمودا» و «أصحاب الرسّ» به وسیله فعلی محذوف «دمّرنا» و «أهلکنا» می باشد. گفتنی است علت هلاکت اقوام یاد شده، همان تکذیب است که در آیات قبل در باره فرعونیان و قوم نوح آمده بود.

2 ـ قوم عاد، ثمود و اصحاب رسّ، مردمانی ظالم و ستمگر و گرفتار عذاب دردناک الهی در قیامت

و أعتدنا للظـلمین عذابًا ألیمًا . و عادًا و ثمودا و أصحـب الرّسّ

3 ـ اقوام و امت های بسیاری از عصر نوح تا زمان اصحاب رسّ به خاطر تکذیب آیات الهی و پیامبران، دچار هلاکت و نابودی شدند.

و قرونًا بین ذلک کثیرًا

«قرن» (مفرد «قرون») به مجموعه افرادی که در یک عصر زندگی می کنند، گفته می شود.

4 ـ ظهور و سقوط امت های فراوان و فراموش شده در تاریخ (از عصر نوح تا زمان اصحاب رسّ)

و قرونًا بین ذلک کثیرًا

5 ـ «عن ابن عباس قال: کان رسول اللّه(ص) إذا انتهی إلی معدبن عدنان أمسک ثمّ یقول: کذب النسّابون قال اللّه تعالی «و قروناً بین ذلک کثیراً»;

از ابن عباس روایت شده است که رسول خدا(ص) وقتی به معدبن عدنان (یکی از اجداد خود) می رسید، توقف می کرد و سپس می فرمود: نسّابه ها دروغ می گویند. خدای تعالی می فرماید: «و قروناً بین ذلک کثیراً»; یعنی، نسل های زیادی در فاصله عاد و ثمود و اصحاب رسّ بودند که به هلاکت رسیدند.» 1ـ الدرالمنثور، ج 6، ص 259; بحارالأنوار، ج 15، ص 105، ح 49.

6 ـ «عن یعقوب بن ابراهیم ... قال سمعت أباالحسن موسی بن جعفر(ع) و سأله رجل عن أصحاب الرسّ ... فقال کانا رسّین أمّا أحدهما فلیس الذی ذکره اللّه فی کتابه ... و أمّا الذین ذکرهم اللّه فی کتابه فهم قوم کان لهم نهر یدعی الرسّ ... هو نهر بمنقطع آذربایجان و هو بین حدّ أرمنیة و آذربایجان ... فبعثت اللّه إلیهم ثلاثین نبیّاً فقتلوهم جمیعاً...;

یعقوب بن ابراهیم ... گوید: شنیدم که مردی از امام موسی بن جعفر(ع) درباره اصحاب رسّ پرسید؟ امام فرمود: اصحاب رسّ دو گروه بودند: یکی از آن دو گروه را خداوند در کتاب خود یاد نکرده است ... اما آنان را که خدا در کتاب خود، یاد فرموده، قومی بودند که نهری داشتند که «رسّ» خوانده می شد و آن نهری بود در مرز آذربایجان و آن مرز بین ارمنستان و آذربایجان بود... خداوند سی پیغمبر برای آنان فرستاد و همه را کشتند...». 1- قصص الأنبیاء راوندی، ص 96، ح 89; بحارالأنوار، ج 14، ص 153، ح 14.

7 ـ «عن جمیل عن أبی عبداللّه(ع) قال: دخلت إمرأة مع مولاة لها علی أبی عبداللّه(ع) فقالت: ما تقول فی اللّواتی مع اللّواتی قال: هن فی النار ... فقالت ألیس هـذا فی کتاب اللّه؟ قال بلی . قالت أین هو؟ قال قوله «و عاداً و ثمود و أصحاب الرسّ» فهنّ الرسّیات;

از امام صادق(ع) روایت شده است که زنی همراه کنیزش بر آن حضرت وارد شد و آن زن از حکم هم جنس بازی زنان (مساحقه) سؤال نمود. حضرت فرمود: آنان در آتش خواهند بود ... آن زن پرسید: این حکم در قرآن یافت می شود؟ حضرت فرمود: آری. پرسید در کجای قرآن؟ فرمود: سخن خداوند که می فرماید: «و عاداً و ثمود و أصحاب الرسّ» و عمل این زنان [همان عمل ]اصحاب رسّ است.» 1ـ تفسیرقمی، ج 2، ص 113; نورالثقلین، ج 4، ص 19، ح 61.

8 ـ «عن الحسین بن علی(ع): أتی علی بن أبی طالب رجل ... فقال یا أمیرالمؤمنین أخبرنی عن أصحاب الرسّ ... فقال له علی(ع) ... انّهم کانوا قوماً یعبدون شجرة صنوبرة یقال لها شاه درخت ... و إنّما سمّوا أصحاب الرسّ لأنّهم رسوا نبیّهم فی الأرض ...فلمّا طال کفرهم باللّه عزّوجلّ ... بعث اللّه عزّوجلّ إلیهم نبیّاً من بنی اسرائیل ... و أجمع رأیهم علی قتله ... فقال اللّه عزّوجلّ ... لأجعلنّهم عبرة و نکالاً للعالمین فلم یرعهم ... إلاّ بریح عاصف شدیدة الحمرة و أظلتهم سحابة سوداء فألقت علیهم کالقبة جمراً تلتهب فذابت أبدانهم فی النار;

از حضرت حسین بن علی(ع) روایت شده است: مردی خدمت حضرت علی بن ابی طالب(ع) رسید ... و گفت: ای امیرمؤمنان! مرا از اصحاب «رسّ» خبر ده ... حضرت علی(ع) به او فرمود: ... آنان قومی بودند که درخت صنوبری را ـ که به آن شاه درخت می گفتند ـ پرستش می کردند ... و آنان را بدان سبب اصحاب «رسّ» نامیده اند که پیامبر خود را در زمینی دفن کردند ... و چون کفر آنان به خدا طول کشید ... خدای ـ عزّوجل ـ پیغمبری از بنی اسرائیل را به سوی آنان فرستاد ... و آنان بالاتفاق بر کشتن آن پیغمبر نظر دادند ... پس خدای ـ عزّوجل ـ فرمود: آنان را مایه عبرت و تنبه عالمیان قرار می دهم ... پس آنان را به وسیله تندبادی به شدت قرمز رنگ ترسانید ... و ابری سیاه بر سر آنان سایه افکند و سنگی را که آتش از آن شعله می کشید، مانند خیمه ای بر سر آنان افکند و بدن های آنان در آتش ذوب گردید». 1ـ عیون أخبار الرضا، ج 1، ص 205، تا 208، ح1; نورالثقلین، ج 4، ص 16، ح 58.

آیات خدا

کیفر تکذیب آیات خدا 1

اصحاب رس

ظلم اصحاب رس 2; مراد از اصحاب رس 6، 8; مساحقه در اصحاب رس 7; هلاکت اصحاب رس 1

اقوام پیشین

تاریخ اقوام پیشین 1; هلاکت اقوام پیشین 3، 4، 5

امتها

تاریخ امتها 3، 4، 5

انبیا

کیفر تکذیب انبیا 1

روایت 5، 6، 7، 8

ظالمان 2

عذاب

اهل عذاب 2; مراتب عذاب اخروی 2

قوم ثمود

ظلم قوم ثمود 2; هلاکت قوم ثمود 1

قوم عاد

ظلم قوم عاد 2; هلاکت قوم عاد 1

محمد(ص)

نسب محمد(ص)