تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 38 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

مَّا کَانَ عَلَی النَّبیِّ مِنْ حَرَجٍ فِیمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذینَ خَلَوْا مِن قَبْلُ وَکَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَرًا مَّقْدُورًا

بر پیامبر در آنچه خدا برای او مقرّر کرده حَرَجی نیست، خدا این سنّت را در مورد کسانی [از پیامبران] که پیشتر درگذشتند [نیز] معمول داشته است و امر خدا سنجیده و اندازه گیری شده است.

 

1 - پیامبر(ص)، در انجام دادن هر چه که خداوند برای او مباح و روا دانسته، هیچ منعی ندارد.

 

ما کان علی النبیّ من حرج فیما فرض اللّه له

«حَرَج» به معنای «تنگنایی و در مضیقه بودن»، و «فرض» به معنای «مقرّر شده و معین شده» است (مفردات راغب).

 

2 - خداوند، برای پیامبران پیشین، دستورها و احکام ویژه ای مقرّر کرده بود.

 

ما کان علی النبیّ من حرج فیما فرض اللّه له سنّة اللّه فی الذین خلوا من قبل

«سنّة» مفعولٌ مطلق فعل محذوف است. مراد از «الذین خلوا» به قرینه آیه بعد (الذین یبلّغون رسالات اللّه) انبیای پیشین اند.

 

3 - در تنگنا نبودن پیامبران پیشین برای عمل به مقرّرات و احکام تعیین شده برای آنان، سنتّی خداوندی است.

 

ما کان علی النبیّ من حرج فیما فرض اللّه له سنّة اللّه فی الذین خلوا من قبل

 

4 - آزادی عمل داشتن پیامبر(ص) در اعمالی که انجام دادن اش برای او روا و مباح بوده، سنتّی خداوندی است.

 

ما کان علی النبیّ من حرج فیما فرض اللّه له سنّة اللّه فی الذین خلوا من قبل

 

5 - پیامبراکرم(ص) در انجام دادن برخی از کارهای مباح و روا، در تنگنا بوده و شرایط مناسب اجتماعی برای او، فراهم نبوده است.

 

ما کان علی النبیّ من حرج فیما فرض اللّه له

 

صدور چنین حکمی، از جانب خداوند درباره پیامبر(ص) حکایت می کند که آن حضرت، در انجام دادن برخی از امور، مانند ازدواج با مطلَّقه پسرخوانده اش، در شرایط سختی قرار داشته است.

 

 

6 - خداوند به حفظ شخصیت اجتماعی پیامبر(ص) اهتمام ویژه ای داشته است.

 

ما کان علی النبیّ من حرج فیما فرض اللّه له

آیه، در صدد دفاع از ازدواج پیامبر(ص) با مطلَّقه پسرخوانده اش است. از آن جایی که طبق شأن نزول ها، ازدواج با مطلَّقه پسرخوانده، امری شایسته نبوده و پیامبر(ص) که به فرمان خداوند، اقدام به آن کرده، احتمال داشت مورد شماتت قرار بگیرد خداوند، از آن حضرت دفاع کرده است. و این، حکایت از عنایت خداوند به آن حضرت دارد.

 

7 - پیامبر خدا، ممکن است احکام و تکالیفی ویژه داشته باشد.

 

ما کان علی النبیّ من حرج فیما فرض اللّه له

 

8 - فرمان های خداوند، حساب شده است.

 

و کان أمر اللّه قدرًا مقدورًا

 

9 - صدور فرمان ازدواج پیامبر(ص) با زینب، مطلَّقه پسرخوانده اش، امری حساب شده بوده است.

 

زوّجنکها ... ما کان علی النبیّ من حرج فیما فرض اللّه له ... و کان أمر اللّه قدرًا مقدورًا

 

10 - «عن الرضا(ع) (فی قصّة زیدبن حارثة مع إمرأته): إنّ زیدبن حارثة طلّقها و اعتدت منه فزوّجهااللّه تعالی من نبیّه(ص) و أنزل بذلک قرآناً فقال عزّوجلّ: «فلمّا قضی زید منها وطراً زوّجناکها...» ثمّ علم عزّوجلّ أنّ المنافقین سیعیّبونه بتزویجها فأنزل «ما کان علی النبیّ من حرج فیما فرض اللّه له...»;(1)

 

از امام رضا(ع) (در داستان زیدبن حارثه با همسرش) روایت شده که زیدبن حارثه، همسرش را طلاق داد. پس از این که عدّه او تمام شد، خدا، او را به ازدواج پیامبر درآورد و در این باره، آیه ای نازل کرد و فرمود: «فلمّا قضی زید...». خدا می دانست که منافقان، به خاطر ازدواج او با همسر مطلّقه زید، به عیب گویی از او خواهند پرداخت، از این رو، این آیه را نازل کرد: ما کان علی النبیّ من حرج...».

 

انبیا

 

اختصاصات انبیا 7; تکلیف انبیا 2، 3، 7

تکلیف

سهولت تکلیف 3

خدا

اوامر خدا 9; سنتهای خدا 3، 4; دقت اوامر خدا 8

روایت 10

زینب بنت جحش

ازدواج زینب بنت جحش 9، 10

محمد(ص)

اختیارات محمد(ص) 1، 4; ازدواج محمد(ص) 9، 10; تکلیف محمد(ص) 5; دفاع از محمد(ص) 6; مشکلات محمد(ص) 5; مقامات محمد(ص) 6

پی نوشت ها :

1 - عیون أخبارالرضا(ع)، ج 1، ص 203، ب 15، ح 1; نورالثقلین، ج 4، ص 281، ح 130.