تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فاطر – آیه 38 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّ اللَّهَ عَالِمُ غَیْب السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ عَلِیمٌ بذَاتِ الصُّدُورِ

بی شک خدا دانای غیب آسمان ها و زمین است، همانا او به راز سینه ها کاملاً دانا است.

1 - خداوند، به حقایق پنهانی آسمان ها و زمین آگاه است.

إنّ اللّه عـلم غیب السمـوت و الأرض

2 - وجود حقایقی پنهان از دید انسان ها در آسمان ها و زمین

إنّ اللّه عـلم غیب السمـوت و الأرض

3 - قلمرو علم بشر به حقایق جهان (آسمان ها، زمین و...) محدود است.

إنّ اللّه عـلم غیب السمـوت و الأرض

4 - جهان، دارای آسمان های متعدد

السمـوت

5 - خداوند، به نیت ها و رازهای دل آدمیان آگاه است.

إنّه علیم بذات الصدور

6 - آگاهی خداوند به نیت ها و راز دل ها، دلیل آگاهی کامل او از حقایق پنهانی تمامی جهان

إنّ اللّه عـلم غیب السمـوت و الأرض إنّه علیم بذات الصدور

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله «إنّه علیم بذات الصدور» در مقام تعلیل برای «إنّ اللّه عالم غیب...» می باشد; یعنی، چون خداوند به نیت ها و راز دل ها ـ که پنهانی ترین امور جهان است ـ آگاه می باشد، پس نسبت به امور غیبی جهان نیز آگاه خواهد بود.

7 - درخواست نجات از سوی دوزخیان، به منظور انجام اعمال صالح، صادقانه نبوده و آنان باز به رفتار زشت خود ادامه خواهند داد.

فما للظـلمین من نصیر . إنّ اللّه عـلم غیب السمـوت و الأرض إنّه علیم بذات الصدور

یادآوری علم همه جانبه خداوند ـ پس از نفی وجود یاور برای کافران ـ می تواند پاسخی به این سؤال باشد که چرا و کجا آنان بی ناصراند؟ پاسخ این است که: چون خداوند به راز دل ها آشنا است، می داند که آنان هرگز ایمان نمی آورند و در نتیجه از نصرت و یاری کسی بهره مند نخواهند شد.

8 - آگاهی و ایمان به علم همه جانبه خداوند، به تمامی حقایق عالم و رازهای دل آدم، بازدارنده انسان از حق گریزی و ستم کاری

إنّ اللّه عـلم غیب السمـوت ... علیم بذات الصدور

یادآوری علم همه جانبه خداوند در این آیه ـ پس از نقل سرگذشت ستم کاران دوزخی و کافران حق ناپذیر در آیات پیشین ـ می تواند حاکی از مطلب یاد شده باشد.

آسمان

تعدد آسمان ها 4; غیب آسمان ها 1، 2

انسان

راز انسان ها 5; محدوده علم انسان ها 3; نیت انسان ها 5، 6

ایمان

آثار ایمان به علم غیب خدا 8

جهنم

درخواست نجات از جهنم 7

جهنمیان

خواسته های جهنمیان 7; دروغگویی جهنمیان 7

حق

موانع حق ناپذیری 8

حقایق

حقایق غیبی 2، 6

خدا

دلایل علم غیب خدا 6; علم خدا به آفرینش 6; علم خدا به رازها 5; علم خدا به نیات 5، 6; علم غیب خدا 1، 5

زمین

غیب زمین 1، 2

ظلم

موانع ظلم 8