تفسیر آیات قرآن کریم – سوره عنکبوت – آیه 38 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَعَادًا وَثَمُودَ وَقَد تَّبَیَّنَ لَکُم مِّن مَّسَاکِنِهِمْ وَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبیلِ وَکَانُوا مُسْتَبْصِرِینَ
و عاد و ثمود را [نیز هلاک کردیم] و تحقیقاً از مسکن های آنان [این هلاکت] برای شما نمایان است و شیطان اعمال آنها را برایشان زینت داد و در نتیجه از راه منحرفشان کرد، در حالی که [برای شناخت حق و باطل] بصیرت داشتند.
1 - عاد و ثمود، دو قوم هلاک شده با عذاب الهی اند.
فأخذتهم الرجفة ... و عادًا و ثمودًا
«عاداً و ثموداً» منصوب به فعل مقدر «أهلکنا» است.
2 - خانه های بازمانده از دو قوم عاد و ثمود، نشانِ هلاکت و نابودی آنان به عذاب الهی است.
و عادًا و ثمودًا و قد تبیّن لکم من مسـکنهم
احتمال دارد «من مساکنهم» متعلق به «تبیّن» باشد و فاعل «تبیّن» مستتر و مرجع آن «إِهلاکنا» باشد و احتمال دارد «من» زاید و «مساکن» در محل رفع و فاعل «تبیّن» باشد. در هر دو صورت، نکته یاد شده، به دست می آید.
3 - آثار و بقایای خانه های ویران شده و باقی مانده از زمان قوم عاد و ثمود، تا زمانِ ظهور اسلام وجود داشت.
و عادًا و ثمودًا و قد تبیّن لکم من مسـکنهم
4 - دو قوم عاد و ثمود، پیامبرانی داشتند و آنان را تکذیب کردند.
و إلی مدین أخاهم شعیبًا ... فکذّبوه فأخذتهم الرجفة...و عادًا و ثمودًا و قد تبیّن لکم من مسـکنهم
به قرینه سیاق، احتمال دارد که جمله، حذف به ایجاز داشته باشد; یعنی، چنین باشد: «و لقد أرسلنا إلی عاد و ثمود رسلهم فکذّبوهم فأخذتهم الرجفة»
5 - منطقه زیستی دو قوم عاد و ثمود، به مکه، نزدیک بود و اهل مکه، آن جا را می شناختند.
و عادًا و ثمودًا و قد تبیّن لکم من مسـکنهم
6 - استفاده از حوادث و تحولات تاریخی و آثار به جامانده از آن تحولات، به منظور عبرت آموزی، از روش های هدایتی قرآن است.
فکذّبوه فأخذتهم الرجفة فأصبحوا فی دارهم جـثمین . و عادًا و ثمودًا و قد تبیّن لکم من مسـکنهم
7 - انسان ها، در سرنوشت و فرجام خود نقش آفرین اند.
فکذّبوه فأخذتهم الرجفة ... و عادًا و ثمودًا و قد تبیّن لکم من مسـکنهم
8 - شیطان، اعمال نادرست قوم عاد و ثمود، را برای آنان به صورت خوب جلوه می داد.
و زیّن لهم الشیطـن أعمـلهم
قرینه حال، دلالت می کند بر این که مراد از «أعمال» کارهای ناروا و نادرست بوده است. چه این که کار خوب، نیاز به تزیین ندارد.
9 - از جمله راه های شیطان، برای فریب مردمان آراستن کارهای بد به شکلی زیبا است.
و زیّن لهم الشیطـن أعمـلهم فصدّهم عن السبیل
10 - شیطان، قوم عاد و ثمود را،از راه خدا بازداشت.
و زیّن لهم الشیطـن أعمـلهم فصدّهم عن السبیل
11 - زیبا جلوه دادن بدکاری ها، از جمله عوامل بازدارنده از راه خدا است.
و زیّن لهم الشیطـن أعمـلهم فصدّهم عن السبیل
12 - انسان ها، طبعاً، به زیبایی و خوبی گرایش دارند.
و زیّن لهم الشیطـن أعمـلهم
این که شیطان، کارهای ناروا را خوب جلوه می دهد، تا مردم را از راه خدا باز دارد، حکایت از این حقیقت می کند که مردم، به زیبایی و خوبی گرایش دارند و شیطان از این گرایش، استفاده می کند.
13 - قوم عاد و ثمود، قبل از گمراه شدن، مردمی آگاه و بصیر بودند.
و زیّن لهم الشیطـن أعمـلهم ... و کانوا مستبصرین
14 - قوم عاد و ثمود، پس از انحراف و از دست دادن بصیرت، مرتکب اعمال زشت می شدند. و آن را خوب می دانستند.
و زیّن لهم الشیطـن أعمـلهم ... و کانوا مستبصرین
15 - انسان های بصیر و آگاه نیز در معرض اغوای شیطان اند.
و زیّن لهم الشیطـن أعمـلهم ... و کانوا مستبصرین
آثارباستانی
آثارباستانی در صدراسلام 3; عبرت از آثارباستانی 6
انسان
زیباطلبی انسان 12; گرایشهای انسان 12; نقش انسان 7
تاریخ
عبرت از تاریخ 6
سبیل الله
عوامل ممانعت از سبیل الله 11; مانعان از سبیل الله 10
سرزمینها
موقعیت جغرافیایی سرزمین قوم ثمود 5; موقعیت جغرافیایی سرزمین قوم عاد 5; نزدیکی سرزمین قوم ثمود به مکه 5; نزدیکی سرزمین قوم عاد به مکه 5
سرنوشت
عوامل مؤثر در سرنوشت 7
شعیب(ع)
مکذبان شعیب(ع) 4
شیطان
اغواگری شیطان 8، 15; روش اغواگری شیطان 9; شیطان و اهل بصیرت 15; نقش شیطان 10
صالح(ع)
مکذبان صالح(ع) 4
عمل
تزیین عمل ناپسند 8، 9، 11، 14
قوم ثمود
آثارباستانی قوم ثمود 2، 3; بصیرت قوم ثمود 13; تاریخ قوم ثمود 1، 2، 4، 13; تکذیبگری قوم ثمود 4; عذاب قوم ثمود 1، 2; عمل ناپسند قوم ثمود 8، 14; گمراهی قوم ثمود 13، 14; ممانعت قوم ثمود از سبیل الله 10; هلاکت قوم ثمود 1، 2
قوم عاد
آثارباستانی قوم عاد 2، 3; بصیرت قوم عاد 13; تاریخ قوم عاد 1، 2، 4، 13; تکذیبگری قوم عاد 4; عذاب قوم عاد 1، 2; عمل ناپسند قوم عاد 8، 14; گمراهی قوم عاد 13، 14; ممانعت قوم عاد از سبیل الله 10; هلاکت قوم عاد 1، 2
گرایشها
گرایش به زیبایی 12
هدایت
روش هدایت 6
تصاویر ضمیمه
