تفسیر آیات قرآن کریم – سوره طلاق – آیه 3 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسبُ وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرًا

و از جایی که گمان نمی برد به او عطا می دهد; و هر کس به خدا توکّل کند او برایش کافی است; به یقین خدا به مراد خود می رسد; همانا خداوند برای هر چیزی اندازه ای قرار داده است.

 

1 - کسانی که تقواپیشه کنند، خداوند از جایی که گمان نمی برند، به آنها روزی می دهد.

 

من یتّق اللّه ... و یرزقه من حیث لایحتسب

 

2 - تقوا و خداترسی، عامل ازدیاد روزی و بهره مندی از عطاهای غیر منتظره الهی

 

من یتّق اللّه ... و یرزقه من حیث لایحتسب

 

3 - خداترسی و رعایت تقوا از سوی همسران (مردان و زنان مطلّقه)، موجب ازدیاد روزی و بهره مندی آنان از عطاهای غیرمنتظره الهی

 

إذا طلّقتم النساء ... من یتّق اللّه ... یرزقه من حیث لایحتسب

 

4 - خداوند، کفایت کننده امور متوکلان و بی نیازکننده آنان است.

 

و من یتوکّل علی اللّه فهو حسبه

 

5 - توصیه خداوند به مردان و زنان مطلّقه، به توکل بر او در امور زندگی

 

إذا طلّقتم النساء ... و من یتوکّل علی اللّه فهو حسبه

 

6 - توکّل بر خداوند، از موجبات جلب امدادهای او و بی نیازی در زندگی

 

و من یتوکّل علی اللّه فهو حسبه

 

7 - خداوند، به مطلوب خود و هر آنچه اراده کند، می رسد.

 

إنّ اللّه بـلغ أمره

«أمر» به معنای طلب است و در این آیه، مصدر به معنای مفعول (مطلوب) می باشد.

 

8 - بین طلب و مطلوب خدا و اراده و مراد او، هیچ مانعی وجود ندارد و امر و اراده او، نافذ و تخلف ناپذیر است.

 

إنّ اللّه بـلغ أمره

 

9 - خداوند، برای هر چیزی اندازه ای و برای هر امری در این عالم، اسباب و عللی قرار داده است.

 

قد جعل اللّه لکلّ شیء قدرًا

 

10 - نظام خلقت، نظامی است قانونمند و متکی بر علل و اسباب.

 

قد جعل اللّه لکلّ شیء قدرًا

 

11 - در دست خدا بودن مقررات امور عالم، مقتضی توکل بندگان به او است.

 

من یتوکّل علی اللّه فهو فحسبه ... قد جعل اللّه لکلّ شیء قدرًا

برداشت یاد شده، از آن جا است که جمله «قد جعل اللّه...» در مقام بیان برای وجوب توکل بر خداوند (من یتوکّل علی اللّه فهو حسبه) است.

 

12 - احکام و رهنمودهای الهی درباره طلاق، مبتنی بر تقدیر حکیمانه خداوند است.

 

فطلّقوهنّ لعدّتهنّ ...فامسکوهنّ بمعروف أو فارقوهنّ ...قد جعل اللّه لکلّ شیء قدرًا

 

13 - «محمدبن مسلم قال: سألت أباعبداللّه(ع) عن قول اللّه عزّوجلّ: «و من یتّق اللّه یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لایحتسب» قال: فی دنیاه;(1)

 

محمدبن مسلم گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ «و من یتّق اللّه یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لایحتسب» سؤال کردم، فرمود: [این گشایش و روزی برای تقواپیشه] در دنیای او است».

 

14 - «قال علی(ع): من أتاه اللّه برزق لم یخط إلیه برجله و لم یمدّ إلیه یده، و لم یتکلّم فیه بلسانه و لم یشدّ إلیه ثیابه و لم یتعرض له کان ممّن ذکره اللّه عزّوجلّ فی کتابه: «و من یتّق اللّه یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لایحتسب»;(2)

 

از امام علی(ع) روایت شده که فرمود: کسی که خداوند به او رزقی دهد [اما او ]قدمی برای آن برنداشته، دستی به سوی آن دراز نکرده، در راه تحیصل آن زبان به کلامی نگشوده، لباسی را محکم بر تن نکرده و خود را در معرض آن قرار نداده; از کسانی است که خداوند عزّوجلّ در کتاب خود، او را یاد کرده[و فرموده:] و من یتّق اللّه یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لایحتسب».

 

15 - «و روی عن الصادق(ع) انّه قال: «و یرزقه من حیث لایحتسب» أی یبارک له فیما أتاه;(3)

 

از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: «و یرزقه من حیث لایحتسب»; یعنی، خداوند برای او در آنچه داده برکت می دهد (و آن را برای او مبارک می سازد)».

 

16 - «عن علی بن سُوَید عن أبی الحسن الأوّل(ع) سألته عن قول اللّه عزّوجلّ: «و من یتوکّل علی اللّه فهو حسبه» فقال: التوکّل علی اللّه درجات منها أن تتوکّل علی اللّه فی اُمورک کلّها، فما فعل بک کنت عنه راضیاً، تعلم أنّه لایألوک خیراً و فضلاً و تعلم أنّ الحکم فی ذلک له فتوکّل علی اللّه بتفویض ذلک إلیه و ثِقْ به فیها و فی غیرها;(4)

 

علی بن سوید گوید: از امام کاظم(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ «و من یتوکّل علی اللّه فهو حسبه» سؤال کردم، حضرت فرمود: توکل بر خدا درجاتی دارد; از جمله این که در همه امورت بر او توکل کنی[و همه کارهایت را به او واگذاری ]. پس با تو هر چه کرد از او راضی باشی. بدانی که خدا از خیر و فضل درباره تو کوتاهی نخواهد کرد و بدانی که حکم در این امور در دست او است. پس با واگذار کردن امور به خداوند، بر او توکل کن و به او در کارهای خود و غیر آن اطمینان داشته باش».

آفرینش

قانونمندی نظام آفرینش 10; منشأ تقدیر آفرینش 11

برکت

منشأ برکت 15

بندگان خدا

توکل بندگان خدا 11

بی نیازی

زمینه بی نیازی 6

تقوا

آثار تقوا 1، 2، 13

توکل

آثار توکل 6; توصیه به توکل 5; توکل بر خدا 11، 16; مراتب توکل 16

خدا

افعال خدا 1، 4; اوامر خدا 12; توصیه های خدا 5; حتمیت اراده خدا 7، 8; حکمت خدا 12; زمینه امدادهای خدا 6; کفایت خدا 4; مقدرات خدا 9، 11، 12

روایت 13، 14، 15، 16

روزی

برکت در روزی 15; روزی دنیوی 13; عوامل ازدیاد روزی 2، 3; منشأ ازدیاد روزی 1; منشأ روزی 13، 14

شوهر

آثار تقوای شوهر 3

طلاق

احکام طلاق 12

قضاوقدر 9

متوکلان

منشأ بی نیازی متوکلان 4

مطلقه

آثار تقوای مطلقه 3; توصیه به مطلقه 5

موجودات

تقدیر موجودات 9

نظام علیت 9، 10

پی نوشت ها :

1. تفسیرقمی، ج 2، ص 375; نورالثقلین، ج 5، ص 355، ح 36.

2. من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 101، ح 47; نورالثقلین، ج 5، ص 356، ح 43.

3. مجمع البیان، ج 10، ص 460; نورالثقلین، ج 5، ص 357، ح 46.

4. کافی، ج 2، ص 65، ح 5; نورالثقلین، ج 5، ص 359، ح 60.