تفسیر آیات قرآن کریم – سوره البلد– آیه 3– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ

و قَسَم به پدری [بزرگ] و نسلی که پدید آورده است;

1 - سوگند خداوند به ابراهیم و اسماعیل(ع)

و والد و ما ولد

سخن گفتن از مکه در آغاز سوره، قرینه است بر این که «والد و ما ولد»، پدر و فرزندی اند که با مکه ارتباط تنگاتنگی داشتند. آشکارترین مصداق آن دو، حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش اسماعیل است.

2 - اسماعیل، فرزندی شایسته برای ابراهیم(ع)

و والد و ما ولد

تعبیر «ما ولد» در مورد انسان ـ با آن که درباره عاقلان، عبارت «من ولد» گفته می شود ـ از تحسین برانگیز بودن موضوع حکایت دارد; زیرا کلمه «ما» ـ که ابهام بیشتری دارد ـ نشان می دهد که حقیقت موضوع و عظمت آن، قابل تعریف نیست.

3 - ابراهیم و اسماعیل(ع)، در تأسیس مکه نقش به سزایی داشتند.

لا أُقسم بهـذا البلد ... و والد و ما ولد

4 - ابراهیم و اسماعیل(ع)، پدر و فرزندی ارجمند در پیشگاه خداوند

و والد و ما ولد

سوگند خداوند بر عظمت چیزی دلالت دارد که به آن سوگند یاد شده است. نکره آمدن «والد» نیز برای تعظیم است.

5 - وجود افرادی شایسته و ارجمند در سلاله ابراهیم

و ما ولد

ممکن است مراد از «ما ولد»، ذرّیه ابراهیم(ع) در طول تاریخ باشد. در این صورت ـ به قرینه سوگند خداوند ـ مراد افراد گرانقدر آنان است.

6 - سوگند خداوند به انسان تولیدمثل کننده و فرزندانش

و والد و ما ولد

واژه «والد» ممکن است به شخص خاصی نظر نداشته باشد; بلکه اسم جنس بوده و بر هر انسان مذکر و یا حتی مؤنثی که در تولید مثل نقش داشته باشند، اطلاق گردد (ر. ک: لسان العرب). در این صورت شگفتی تکثیر نسل و نقش اعجاب برانگیز پدر و مادر در آن و نیز عظمت فرزند به وجود آمده از آنها، راز سوگند خداوند به آنان است.

7 - «[فی المجمع] فی قوله «و والد و ما ولد» ... قیل آدم و ما ولد من الأنبیاء و الأوصیاء و اتباعهم عن أبی عبداللّه(ع);(1)

[در مجمع البیان] درباره قول خدا «و والد و ما ولد» آمده است: گفته شده که مقصود آدم و فرزندانش از پیامبران و اوصیا و پیروانشان می باشد و این معنا از امام صادق(ع) روایت شده است».

آدم(ع)

فضایل آدم(ع) 7

ابراهیم(ع)

فرزند ابراهیم(ع) 2; فضایل ابراهیم(ع) 4; فضایل نسل ابراهیم(ع) 5; نقش ابراهیم(ع) 3

اسماعیل(ع)

فضایل اسماعیل(ع) 2، 4; نقش اسماعیل(ع) 3

روایت 7

سوگند

سوگند به آدم(ع) 7; سوگند به ابراهیم(ع) 1; سوگند به اسماعیل(ع) 1; سوگند به انبیا 7; سوگند به انسان 6; سوگند به فرزندان انسان 6; سوگند به مؤمنان 7

قرآن

سوگندهای قرآن 1، 6

محبوبان خدا 4

مکه

بانیان مکه 3

پی نوشت ها :

1. مجمع البیان، ج 10، ص 747; نورالثقلین، ج 5، ص 580، ح 6.