تفسیر آیات قرآن کریم – سوره البلد– آیه 16– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَوْ مِسْکِینًا ذَا مَتْرَبَةٍ

[و] یا مسکینی که خاک نشین است،

1 - تأمین مواد غذایی برای تهی دستان و پابرهنگان، به ویژه در دوران خشکسالی، خواسته خداوند از ثروتمندان

یقول أهلکت مالاً لبدًا ... أو إطعام فی یوم ... أو مسکینًا ذا متربة

«متربة» به معنای زمین گیر و نیازمند بودن است (صحاح). این کلمه مصدر «تَرِبَ» است; یعنی، دارای خاک فراوان شد، خاک به دست او رسید، به خاک چسبید، زیان دید و فقیر شد (قاموس). «ذا متربة» کنایه از شدّت فقر است، به حدی که نه فرش و پوشاکی دارد که او را از خاک جدا سازد و نه در خانه او جز خاک، آذوقه ای فراهم می آید.

2 - مدعیان دروغین انفاق، خاک نشینان را در سال های قحطی، گرسنه رها کرده، از مصرف ثروت خود برای سیر کردن آنان دریغ میورزند.

یقول أهلکت مالاً ... فلااقتحم العقبة ... أو مسکینًا ذا متربة

3 - سیر کردن گرسنگان ـ که در سال های قحطی، دستشان از هر آذوقه ای کوتاه است ـ وظیفه ای سنگین، پرارزش و نیازمند همتی والا است.

و ما أدریک ما العقبة ... أو مسکینًا ذا متربة

4 - فضیلتِ تغذیه خویشاوندان یتیم خود، برتر از رساندن غذا به دیگر اقشار محروم جامعه است.

یتیمًا ذا مقربة . أو مسکینًا ذا متربة

5 - تنگدستانی که از هرگونه خوراک و پوشاکی محروم اند، در بین اقشار کم درآمد، سزاوارترین طبقه برای کمک های اقتصادی اند.

أو مسکینًا ذا متربة

6 - سرمایه داران، باید تغذیه تهی دستان را بر دیگر کمک های خویش ترجیح دهند.

أو إطعـم ... مسکینًا ذا متربة

انفاق

اولویت در انفاق 5، 6; سرزنش مدعیان انفاق 2

تکلیف

تکلیف سخت 3

ثروتمندان

توصیه به ثروتمندان 1; مسؤولیت ثروتمندان 6

خدا

توصیه های خدا 1

غفلت

سرزنش غفلت از فقرا 2; سرزنش غفلت از مساکین 2

فقرا

ارزش تأمین فقرا 3; اهمیت تأمین فقرا 1، 5، 6; تأمین فقرا هنگام قحطی 3; فضیلت تأمین فقرا 4

مساکین

اهمیت تأمین مساکین 1

یتیم

اهمیت تأمین خویشاوندان یتیم 4; فضیلت تأمین خویشاوندان یتیم 4