تفسیر آیات قرآن کریم – سوره البلد– آیه 13– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَکُّ رَقَبَةٍ

گردنی را از بند رها کردن;

 

1 - آزادسازی بردگان و هزینه کردن ثروت در این راه، خواسته خداوند از ثروتمندان است.

 

فکّ رقبة

جمله «یقول أهلکت مالاً لبداً» در آیات پیشین، بیانگر این است که روی سخن در این آیات با ثروتمندان است. «رقبة»; یعنی، گردن و کنایه از تمام بدن است; زیرا با به بند کشیده شدن گردن، تمام بدن اسیر می شود.

 

2 - آزادسازی بردگان و سهیم شدن در آزادی آنان، وظیفه ای سنگین، پرارزش و نیازمند همتی والا است.

 

و ما أدریک ما العقبة . فکّ رقبة

فعل «فَکَّ»; یعنی، آزاد و رها کرد. گفته شده است: مراد از «فکّ رقبة»، کمک به پرداخت قیمت بردگان است (مصباح). بنابراین «فکّ»، شامل «عتق عبد»، «کتابة»، «تدبیر» و پرداخت بخشی از قیمت عبد نیز می شود.

 

3 - مالکان برده، در کمک های اقتصادی به جامعه، باید آزادسازی بردگان خویش را در اولویت قرار دهند.

 

یقول أهلکت مالاً لبدًا ... فلااقتحم العقبة ... فکّ رقبة

مفاد این آیه ـ با توجه به آیات پیشین ـ این است که مدعیان انفاق، اگر همچنان بردگان خویش را در بند نگه دارند، روشن می شود که آنان در ادعای انفاق گری، صداقت ندارند.

 

4 - حذف آزادسازی بندگان از فهرست کمک های مالی به جامعه، شیوه ای مطرود در نظام انفاق های خداپسند

 

یقول أهلکت مالاً لبدًا ... فلااقتحم العقبة ... فکّ رقبة

 

5 - فضیلت آزادسازی بردگان، ویژه نوع خاصی از آنان نیست.

 

فکّ رقبة

واژه «رقبة»، نکره ای است که به هیچ خصوصیتی مقید نشده است. بنابراین بر هر برده ای قابل تطبیق است.

 

6 - خداوند، حق آزاد شدن را از هیچ برده ای سلب نکرده و کسی را به بردگی همیشگی، محکوم نکرده است.

 

فکّ رقبة

 

7 - پرداخت وجه مورد نیاز اسیران و زندانیان برای آزادسازی آنان، گامی بلند و انفاق سنگین است.

 

ما العقبة . فکّ رقبة

آزاد سازی بردگان، مصداق آشکار «فکّ رقبة» است; ولی تنها مصداق آن نیست. بنابراین رها سازی هر شخص در بندی، می تواند مراد آیه باشد.

 

8 - «إنّ أعرابیّاً قال لرسول اللّه(ص) علّمنی عملاً یدخلنی الجنّة؟ قال: أعتق النَسَمَة و فُکّ الرقبة. قال: أوَ لیستا بواحدة؟ قال له: إنّ عتق الرقبة أن تفرّد بعتقها و فکّ الرقبة أن تُعین فی عتقها...;(1)

 

مردی بادیه نشین به رسول خدا(ص) عرض کرد: عملی را به من تعلیم ده که مرا به بهشت ببرد. رسول خدا(ص) فرمود: «أعَتِقِ النَّسمةَ و فُکَّ الرقبةَ» آن مرد گفت: آیا «عتق نسمه و فکّ رقبه» هر دو، به یک معنا (آزاد کردن برده) نیست؟ فرمود: نه; «عتق رقبه» آن است که به تنهایی برده را آزاد کنی و «فکّ رقبه» آن است که در آزادیِ برده ای کمک کنی».

اسیر

اهمیت نجات اسیر 7

انفاق

انفاق بزرگ 7; اولویت در انفاق 3; مراتب انفاق 7

برده

ارزش عتق برده 2; اهمیت عتق برده 1، 2، 3، 6; پاداش عتق برده 8; تساوی بردگان 5; توصیه به عتق برده 1; سرزنش اعراض از عتق برده 4; فضیلت عتق برده 5; مراد از عتق برده 8; مسؤولیت مالک برده3

بهشت

موجبات بهشت 8

تکلیف

تکلیف سخت 2

ثروتمندان

توصیه به ثروتمندان 1

حقوق

حق عتق برده 6

خدا

توصیه های خدا 1

رقبه

مراد از فک رقبه 8

روایت 8

زندانیان

اهمیت نجات زندانیان 7

پی نوشت ها :

1. الدرالمنثور، ج 8، ص 524; مجمع البیان، ج 10، ص 750.