تفسیر آیات قرآن کریم – سوره البلد– آیه 2– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَأَنتَ حِلٌّ بهَذَا الْبَلَد

در حالی که تو در این شهر جای داری;

1 - شهر مکه، دارای محرّماتی ویژه و احکامی خاص است.

لا أُقسم ... و أنت حلّ بهـذا البلد

جمله «و أنت حلّ ...»، یکی از خصایص پیامبراکرم(ص) را بیان کرده است و آن اباحه برخی از اموری است که بر دیگران مباح نبود. بنابراین شهر مکه برای غیر پیامبر(ص)، احکامی ویژه و محرّماتی خاص دارد.

2 - تکلیف پیامبر(ص) درباره محرّمات شهر مکه، با دیگر مردم یکسان نبود.

و أنت حلّ بهـذا البلد

«حِلٌّ» و «حَلالٌ»، به یک معنا است و به مردی که از احرام بیرون آمده و یا از حرم خارج شده باشد، «حَلال» و «مُحِلّ» گفته می شود(مفردات راغب). بر این مبنا «حِلّ» بودن پیامبر(ص); یعنی، آنچه درباره مکه بر دیگران تحریم شده، برای آن حضرت مباح است. در این معنا جمله «و أنت حلّ»، مستأنفه خواهد بود. مشهور گفته اند: محرمات مکه برای حضرت رسول(ص)، تنها در «لحظه ای از روز فتح مکه» مباح شد و در غیر آن زمان با دیگران یکسان بوده است.

3 - مردم مکه، حرمت پیامبر(ص) را پاس نداشته، به ساحت آن حضرت اسائه ادب می کردند.

و أنت حلّ بهـذا البلد

«حِلّ» نقطه مقابل «حرمت» است; اطلاق آن بر امور حلال، از باب توصیف به مصدر است(مصباح). حلال شمرده شدن پیامبر(ص)، به این معنا است که آن حضرت را از حقوق اجتماعی خود در مکه محروم کرده و او را همسان دیگر ساکنان مکه، گرامی نمی داشتند.

4 - پیامبر(ص)، هنگام نازل شدن سوره «بلد»، در شهر مکه سکونت داشت.

و أنت حلّ بهـذا البلد

این احتمال وجود دارد که «حِلّ» به معنای اقامت کننده باشد، آن گونه که در البحرالمحیط آمده است. بر این مبنا این کلمه یا مرادف «حالٌّ» و یا مصدر و به معنای «حلول» است و توصیف پیامبر(ص) به آن، برای مبالغه در استقرار آن حضرت در مکه خواهد بود.

5 - سکونت پیامبر(ص) در مکه، مایه عظمت و ارجمندی آن شهر بود.

لا أُقسم ... و أنت حلّ

جمله «و أنت حِلّ»، حالیّه و بیانگر علت سوگند یادکردن خداوند است.

6 - تجویز آزار رسانی به پیامبر(ص) از سوی ساکنان مکه، هتک حرمت آن سرزمین و اقدامی شگفت انگیز است.

لا أُقسم بهـذا البلد . و أنت حلّ بهـذا البلد

جمله «و أنت حلّ» ـ در سومین معنای «حلّ» (حلال شمردن نقض حریم پیامبر(ص) ـ بیانگر نمونه ای برای آیات بعد است که انسان را با رنج و زحمت، همراه خوانده است. خداوند با بیان آزار رسانی مردم مکه، به پیامبر(ص) و ابراز تعجب از رفتار آنان، رسول اکرم را برای شکیبایی و مقاومت در برابر آزارهای آنان، آماده می سازد.

7 - «عن ابراهیم بن ابی یحیی قال: سئل أبوعبداللّه(ع) عن قول اللّه تعالی «لااُقسم بهـذا البلد و أنت حلّ بهـذا البلد» قال إنّ قریشاً کانوا یُحرّمون البلد ... فاستحلّوا من نبیّ اللّه(ص) الشتم و التکذیب فقال: لا أُقسم بهـذا البلد و أنت حلّ بهـذا البلد «إنّهم عظّموا البلد و استحلّوا ما حرّم اللّه تعالی;(1)

از ابراهیم بن ابی یحیی روایت شده که گفت: از امام صادق(ع) از سخن خدای تعالی «لا اُقسم بهـذا البلد . و أنت حلّ بهـذا البلد» سؤال شد، امام فرمود: قریش احترام شهر [مکه] را نگه می داشتند ... ولی ناسزاگویی و تکذیب پیامبرخدا(ص) را حلال شمردند[و حرمت مکه را درباره ایشان رعایت نکردند]. پس خدا فرمود: «لا اُقسم بهـذا البلد. و أنت حلّ بهـذا البلد» آنان برای این شهر عظمت قائل شدند، ولی حرام خدای تعالی را حلال شمردند».

احکام 1، 2

اسلام

تاریخ صدر اسلام 3، 6

حرم

محرمات حرم 1، 2

روایت 7

قریش

بی احترامی قریش 7

محمد(ص)

اختصاصات محمد(ص) 2; بی احترامی به محمد(ص) 3، 7; سکونت محمد(ص) در مکه 5; شگفتی اذیت محمد(ص) 6; فضایل محمد(ص) 5; محمد(ص) در مکه 4; محمد(ص) هنگام نزول سوره بلد 4

مکه

احکام مکه 1، 2; اذیتهای اهل مکه 6; بی احترامی اهل مکه 3، 6; شگفتی بی احترامی به مکه 6; عصیان اهل مکه 3; عوامل عظمت مکه 5; هتک قداست مکه7

پی نوشت ها :

1. تفسیرفرات کوفی، ص 557; بحارالأنوار، ج 24، ص 284، ح 10.