تفسیر آیات قرآن کریم – سوره طلاق – آیه 2 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسکُوهُنَّ بمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِّنکُمْ وَأَقِیمُوا الشَّهَادَةَ لِلَّهِ ذَلِکُمْ یُوعَظُ بهِ مَن کَانَ یُؤْمِنُ باللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا
پس وقتی که به پایان عدّه خود رسیدند، یا با رفتاری پسندیده نگاهشان دارید، و یا با رفتاری پسندیده از آنان جدا شوید، و دو شاهد عادل از خودتان را [بر رجوع یا جدایی ]گواه بگیرید، و شهادت را برای خداوند اقامه کنید. این دستورات وسیله پند است برای کسی که به خدا و روز واپسین ایمان دارد، و هر کس از خدا پروا کند برای او راهی جهت بیرون رفتن [از تنگناها] قرار می دهد،
1 - پس از پایان عدّه، مرد یا باید به زن مطلقه خود رجوع کند و یا کاملاً از او جدا شود.
فإذا بلغن أجلهنّ فأمسکوهنّ بمعروف أو فارقوهنّ
2 - مخیّر بودن مرد، در رجوع به همسر خویش برای تداوم زندگی مشترک و یا جدا شدن دائمی از او (از زمان اجرای صیغه طلاق تا پایان عدّه)
فامسکوهنّ بمعروف أو فارقوهنّ
3 - از سرگیری زندگی با زن مطلّقه و یا جدایی همیشگی از او، پس از گذشت زمان عدّه، باید به صورت پسندیده و براساس موازین عقل و شرع باشد.
فامسکوهنّ بمعروف أو فارقوهنّ بمعروف
«معروف» اسم برای هر کاری است که از نظر عقل و شرع، حسن و خوبی آن شناخته شده باشد (مفردات راغب).
4 - لزوم خوش رفتاری و رعایت موازین شرع و عقل، در روابط میان خود از سوی همسران
فأمسکوهنّ بمعروف أو فارقوهنّ بمعروف
آیه شریفه، هرچند در مورد ادامه زندگی یا جدایی کامل مرد با همسر خویش نازل شده است; ولی شامل تمامی مواردی می شود که باهم ارتباط برقرار می کنند.
5 - لزوم گواهی گرفتن دو شاهد عادل، بر جدایی کامل مرد از زن مطلّقه خویش
و اشهدوا ذوی عدل
برداشت یاد شده، براساس نظریه بسیاری از مفسران است که گفته اند: برای رجوع مرد به زن مطلّقه خود، شاهد لازم نیست و گرفتن گواهی، اختصاص به طلاق و جدایی کامل دارد.
6 - نقش سازنده ایمان و عدالت شاهدان، در گواهی صحیح و به حق آنان در میان مردم
و اشهدوا ذوی عدل منکم
7 - گواهی شاهدان در امر طلاق زنان و یا رجوع همسران به آنان، باید برای خدا و خالصانه و به دور از چشمداشت مادی باشد.
و أقیموا الشهـدة للّه
8 - برخورد شایسته با زنان مطلّقه، ادای حقّ آنان و انتخاب دو شاهد عادل بر امر طلاق یا رجوع، از موعظه های الهی به مردان و زنان مؤمن
لاتخرجوهنّ من بیوتهنّ ... و أقیموا الشهـدة للّه ذلکم یوعظ به
«ذلک» اشاره به مجموعه رهنموهای الهی در دو آیه این سوره است.
9 - ایمان به خدا و روز قیامت، مقتضی پذیرش موعظه های الهی و عمل به آنها است.
ذلکم یوعظ به من کان یؤمن باللّه و الیوم الأخر
توصیف موعظه شدگان، به ایمان آورندگان به خدا و روز قیامت، اشاره به مطلب یاد شده دارد.
10 - پذیرش موعظه های الهی و عمل به آنها، نشانه ایمان به خدا و روز قیامت است.
ذلکم یوعظ به من کان یؤمن باللّه و الیوم الأخر
11 - نقش سازنده ایمان به خدا و روز قیامت، در ایجاد رابطه صحیح و شایسته میان همسران و رعایت شدن حقوق متقابل بین آنان
إذا طلّقتم النساء ...ذلکم یوعظ به من کان یؤمن باللّه و الیوم الأخر
یادآوری ایمان به خدا و روز قیامت ـ به دنبال موعظه های الهی در مسائل مربوط به همسران ـ می تواند گویای مطلب یاد شده باشد.
12 - هر کس تقوا پیشه کند، خداوند راه خروج از هر مشکل و بن بستی را برای او می گشاید.
و من یتّق اللّه یجعل له مخرجًا
13 - خداترسی و تقواپیشگیِ مردان و زنان مطلّقه، موجب رهایی آنان از مشکلات در روابط زناشویی و خروج از تنگناهای زندگی
إذا طلّقتم النساء ... و من یتّق اللّه یجعل له مخرجًا
14 - خداترسی و تقواپیشگی، موجب خروج انسان ها از مشکلات و تنگناهای زندگی است.
و من یتّق اللّه یجعل له مخرجًا
15 - رعایت احکام و موعظه های الهی، نشانه تقواپیشگی است.
ذلکم یوعظ به ... و من یتّق اللّه یجعل له مخرجًا
16 - «محمدبن أبی نصر قال: سألت أبا الحسن(ع) ... فقلت له: فإن طلّق علی طهر من غیر جماع بشاهد و امرأتین؟ فقال: لاتجوز شهادة النساء فی الطلاق...;(1)
محمدبن ابی نصر گوید: از امام رضا(ع) سؤال نمودم... اگر زنی را در پاکی ـ بدون این که در آن پاکی آمیزشی شده باشد ـ یک شاهد [مرد] و دو شاهد زن طلاق دهد؟ حضرت فرمود: شهادت زنان در طلاق نافذ و کارساز نیست...».
17 - «عن ابن عباس قال: قال رسول اللّه(ص) فی قوله «و من یتّق اللّه یجعل له مخرجاً» قال: من شبهات الدنیا و من غمرات الموت و من شدائد یوم القیامة;(2)
از ابن عباس نقل شده که رسول خدا(ص) درباره سخن خداوند «و من یتّق اللّه یجعل له مخرجاً» فرمود:[خدا برای کسی که تقوای الهی داشته باشد] راه نجاتی از شبهات دنیا، دشواری های مرگ و سختی های قیامت قرار می دهد».
احکام 2، 5، 16
اعداد
عدد دو 5
ایمان
آثار ایمان به خدا 9، 11; آثار ایمان به قیامت 9، 11; نشانه های ایمان به خدا 10; نشانه های ایمان به قیامت 10
تقوا
آثار تقوا 12، 13، 14، 17; نشانه های تقوا 15
حدود خدا
رعایت حدود خدا 15
خانواده
اهمیت روابط خانوادگی 11; رعایت حقوق خانوادگی 11; زمینه حل اختلاف خانوادگی 13
خدا
افعال خدا 12; رعایت مواعظ خدا 15; عمل به مواعظ خدا 9، 10; قبول مواعظ خدا 9، 10; مواعظ خدا 8
روایت 16، 17
زن
گواهی زن 16
شبهات
زمینه نجات از شبهات 17
شوهر
اختیارات شوهر 2
طلاق
احکام طلاق 1، 2، 3، 5، 16; احکام عده طلاق 8; اخلاص در گواهی طلاق 7; شرایط طلاق 5، 16; عدالت گواهان طلاق 8; عده طلاق 1، 2; گواهی در طلاق 5، 8، 16
طهر
طهر غیرمواقع 16
عرف
ملاک عرفی 3
قیامت
زمینه نجات از سختیهای قیامت 17
گواهان
آثار ایمان گواهان 6; آثار عدالت گواهان 6; مسؤولیت گواهان 7
مؤمنان
موعظه به مؤمنان 8
مرگ
زمینه نجات از سختی مرگ 17
مشکلات
زمینه رفع مشکلات 13، 14; منشأ رفع مشکلات 12
مطلقه
ادای حقوق مطلقه 8; جدایی از مطلقه 3; خوشرفتاری با مطلقه 3، 8; رجوع به مطلقه 2، 3، 8
همسر
اهمیت خوشرفتاری با همسر 4; جدایی از همسر 1
پی نوشت ها :
1. کافی، ج 6، ص 68، ح 6; تفسیر برهان، ج 4، ص 347، ح 1.
2. الدرّالمنثور، ج 8، ص 196; نورالثقلین، ج 5، ص 256، ح 44.
تصاویر ضمیمه
