تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سبأ – آیه 3 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَقَالَ الَّذینَ کَفَرُوا لَا تَأْتِینَا السَّاعَةُ قُلْ بَلَی وَرَبِّی لَتَأْتِیَنَّکُمْ عَالِمِ الْغَیْب لَا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَلَا أَصْغَرُ مِن ذَلِکَ وَلَا أَکْبَرُ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُّبینٍ
و آنان که کفر ورزیدند گفتند: قیامت سراغ ما نمی آید، بگو: چرا، قسم به پروردگارم که دانای غیب است حتماً سراغ شما خواهد آمد، نه در آسمان ها و نه در زمین، هم وزن ذرّه ای از او پوشیده نیست و نه کوچک تر از آن و نه بزرگ تری هست مگر این که در مکتوبی نمایان (لوح محفوظ) ثبت است.
1 - کافران، مدعی تحقق پیدا نکردن روز قیامت اند.
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعة
2 - کافران، وعده تحقق روز قیامت را وعده ای نادرست می دانستند.
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعة
لازمه انکار قیامت از سوی کافران، این است که به آنان وعده ای مبنی بر وقوع قیامت داده شده باشد.
3 - «الساعة»، از نام های قیامت است.
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعة
4 - کافران، وقوع قیامت را امری مسخره دانسته و آن را به استهزا می گرفتند.
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعة
تعبیر به نیامدن قیامت (لاتأتینا) یا به جهت این است که قیامت از جمله امور زمانی است و یا به جهت به سخره و استهزا گرفتن آن می باشد. برداشت یاد شده، براساس احتمال دوّم است.
5 - پیامبر(ص)، مأمور پاسخ گویی به کافران درباره وقوع حتمی قیامت
و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعة قل بلی
6 - سوگند پیامبر(ص) به پروردگار، مبنی بر آمدن و تحقق قطعی روز قیامت
قل بلی و ربّی لتأتینّکم
7 - تحقق روز قیامت، مقتضای ربوبیت خداوند است.
و ربّی لتأتینّکم
8 - کافران، مردمانی ناخوشایند خداوند
قال الذین کفروا ... قل
از این که خداوند، خود به جواب مستقیم به کافران اقدام نکرده و به پیامبر(ص) دستور داده است تا آن حضرت جواب بگوید، به دست می آید که خداوند خوش ندارد با آنان سخن بگوید.
9 - فرمان خداوند به پیامبر(ص) مبنی بر اعلام این که او تحت ربوبیت خدا قرار دارد.
قل بلی و ربّی
10 - سخن گفتن همراه با ادای سوگند، دارای تأثیری قابل توجه حتی در دیدگاه کافران
قل بلی و ربّی
این که خداوند به پیامبر(ص) دستور می دهد که آن حضرت سخن خود را همراه با سوگند به کافران بگوید، به خاطر تأثیر زیاد آن است.
11 - کمترین ذره ها، چه در آسمان ها باشند و چه در زمین، از خداوند پنهان نیستند.
لایعزب عنه مثقال ذرّة فی السمـوت و لا فی الأرض
«عزب» در لغت به معنای دور و غایب بودن آمده است (مفردات راغب).
12 - خبر وقوع قطعی قیامت، خبری غیبی و در اختیار خدا است.
قل بلی ... لتأتینّکم عـلم الغیب
13 - خداوند، «عالم الغیب» (آگاه به غیب ها) است.
عـلم الغیب
14 - ربوبیت خداوند، مقتضی داشتن علم غیب و احاطه علمی بر همه موجودات
و ربّی ... عـلم الغیب لایعزب عنه مثقال ذرّة ... و لا أصغر من ذلک و لا أکبر
15 - احاطه علمی خداوند به ذرات پراکنده در زمین، پشتوانه تحقق معاد و حیات مجدد انسان ها
یعلم ما یلج فی الأرض ... و قال الذین کفروا لاتأتینا الساعة قل بلی و ربّی لتأتینّکم ... لایعزب عنه مثقال ذرّة
توجه دادن به این حقیقت که خداوند از اجزای پراکنده اطلاع دارد، اشعار به امکان تحقّق معاد است.
16 - علم خداوند به ذرات ریز دوردست، ناشی از غیب دانی او است.
عـلم الغیب لایعزب عنه مثقال ذرّة فی السمـوت و لا فی الأرض
17 - در عالم، آسمان های متعددی وجود دارد.
السمـوت
18 - اشیای بزرگ و کوچک عالم، در کتاب مبین الهی ثبت اند.
و لا أصغر من ذلک و لا أکبر إلاّ فی کتـب مبین
19 - کوچکی و بزرگی و ریزی و درشتی اشیا، تفاوتی در تعلق علم خدا به آنها ندارد.
لایعزب عنه مثقال ذرّة ... و لا أصغر من ذلک و لا أکبر
20 - «کتاب مبین»، مرکز اطلاعات همه موجودات است.
و لا أصغر من ذلک و لا أکبر إلاّ فی کتـب مبین
21 - اطلاعات موجود در «کتاب مبین» اطلاعاتی واضح و روشن است.
إلاّ فی کتـب مبین
«مبین» (صفت «کتاب») به چیزی گفته می شود که خالی از هرگونه ابهام باشد. ذکر این صفت برای کتاب، می تواند از این جهت باشد که آنچه در کتاب هست، روشن و واضح می باشد.
آسمان
تعدد آسمان ها 17
اسماوصفات
عالم الغیب 13
انسان
تجدید حیات انسان ها 15
خدا
آثار احاطه علمی خدا 15; آثار ربوبیت خدا 7، 14; آثار علم غیب خدا 16; احاطه علمی خدا 11، 14; اختصاصات خدا 12; اوامر خدا 9; علم غیب خدا 12، 14; منشأ علم خدا 16; ویژگیهای علم خدا 19
الساعة 3
سخن
نقش سوگند در سخن 10
سوگند
سوگند بر حتمیت قیامت 6; سوگند به خدا 6
قیامت
استهزاگران قیامت 4; پاسخ شبهات مکذبان قیامت 5; حتمیت قیامت 5; دلایل قیامت 7; زمان برپایی قیامت 12; مکذبان قیامت 1، 2، 4; نامهای قیامت 3
کافران
ادعای کافران 1; استهزاهای کافران 4; بینش کافران 2، 10; پاسخ شبهات کافران 5; مغضوبیت کافران 8
کتاب مبین
نقش کتاب مبین 20; وضوح کتاب مبین 21
محمد(ص)
رسالت محمد(ص) 5، 9; سوگند محمد(ص) 6; مربی محمد(ص) 9
معاد
دلایل معاد 15
مغضوبان خدا 8
موجودات
اطلاعات موجودات 20; ثبت موجودات در کتاب مبین 18
تصاویر ضمیمه
