تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سبأ – آیه 2 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَعْلَمُ مَا یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَمَا یَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا یَنزلُ مِنَ السَّمَاء وَمَا یَعْرُجُ فِیهَا وَهُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ

آنچه در زمین فرو می رود و آنچه از آن بیرون می آید و آنچه از آسمان فرو می آید و آنچه در آن بالا می رود، همه را می داند و او است صاحب رحمت و آمرزگار.

1 - هر آنچه در زمین فرو می رود و هر آنچه از آن برمی آید، در حیطه علم خداوند است.

للّه الذی ... یعلم ما یلج فی الأرض و ما یخرج منها

«ولوج» در لغت به معنای داخل شدن در تنگنا است (مفردات راغب) و یا مطلق داخل شدن است.

2 - خداوند، به آنچه از آسمان نازل می شود و آنچه به آسمان ها بالا می رود، علم دارد.

للّه الذی ... یعلم ... و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها

3 - خداوند به حرکت ها و سکون های همه موجودات، احاطه علمی کامل دارد.

یعلم ما یلج فی الأرض و ما یخرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها

علم خداوند به ورود چیزی در زمین و یا خروج اشیایی از آن و نیز علم او به آنچه از آسمان نازل می شود و یا به سمت آن بالا می رود، کنایه از احاطه علمی او به همه چیز است.

4 - فرود آمدن موجوداتی از آسمان به سوی زمین و بالا رفتن موجوداتی از ناحیه زمین به سوی آسمان

و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها

5 - احاطه علمی خداوند به همه جنبش ها و سکون های موجودات، مقتضی اختصاص داشتن همه ستایش ها و حمدها به او است.

الحمد للّه الذی له ... یعلم ما یلج فی الأرض و ما یخرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها

عبارت «یعلم ما» می تواند حال برای ضمیر «له» باشد. بنابراین، معنا چنین می شود: حمد برای کسی است که مالک همه موجودات است; در حالی که از همه چیز خبر دارد.

6 - آگاهی خداوند از مردگان و اجزای آنان که در دل زمین قرار می گیرند.

یعلم ما یلج فی الأرض

احتمال دارد به قرینه این که در آیه بعد سخن از انکار و وقوع قیامت است، مراد از «ما یلج» مردگان و یا اجزای متلاشی شده آنان باشد.

7 - خداوند، «رحیم» (مهربان) و «غفور» (آمرزنده) است.

و هو الرحیم الغفور

8 - رحمت خداوند، منشأ آمرزش گری او است.

و هو الرحیم الغفور

برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که «الغفور» صفت برای «الرحیم» باشد.

آسمان

نزولات آسمانی 2; نزول موجودات آسمانی 4

آمرزش

منشأ آمرزش 8

اسماوصفات

رحیم 7; غفور 7

حمد

زمینه حمد خدا 5

خدا

آثار احاطه علمی خدا 5; آثار رحمت خدا 8; آمرزشهای خدا 8; احاطه علمی خدا 1، 2، 3; اختصاصات خدا 5; علم خدا به حرکت 5; علم خدا به مردگان 6; علم غیب خدا 6

زمین

صعود موجودات زمینی 4

موجودات

حرکت موجودات 3