یَعْلَمُ مَا یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَمَا یَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا یَنزلُ مِنَ السَّمَاء وَمَا یَعْرُجُ فِیهَا وَهُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ
آنچه در زمین فرو می رود و آنچه از آن بیرون می آید و آنچه از آسمان فرو می آید و آنچه در آن بالا می رود، همه را می داند و او است صاحب رحمت و آمرزگار.
1 - هر آنچه در زمین فرو می رود و هر آنچه از آن برمی آید، در حیطه علم خداوند است.
للّه الذی ... یعلم ما یلج فی الأرض و ما یخرج منها
«ولوج» در لغت به معنای داخل شدن در تنگنا است (مفردات راغب) و یا مطلق داخل شدن است.
2 - خداوند، به آنچه از آسمان نازل می شود و آنچه به آسمان ها بالا می رود، علم دارد.
للّه الذی ... یعلم ... و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها
3 - خداوند به حرکت ها و سکون های همه موجودات، احاطه علمی کامل دارد.
یعلم ما یلج فی الأرض و ما یخرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها
علم خداوند به ورود چیزی در زمین و یا خروج اشیایی از آن و نیز علم او به آنچه از آسمان نازل می شود و یا به سمت آن بالا می رود، کنایه از احاطه علمی او به همه چیز است.
4 - فرود آمدن موجوداتی از آسمان به سوی زمین و بالا رفتن موجوداتی از ناحیه زمین به سوی آسمان
و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها
5 - احاطه علمی خداوند به همه جنبش ها و سکون های موجودات، مقتضی اختصاص داشتن همه ستایش ها و حمدها به او است.
الحمد للّه الذی له ... یعلم ما یلج فی الأرض و ما یخرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها
عبارت «یعلم ما» می تواند حال برای ضمیر «له» باشد. بنابراین، معنا چنین می شود: حمد برای کسی است که مالک همه موجودات است; در حالی که از همه چیز خبر دارد.
6 - آگاهی خداوند از مردگان و اجزای آنان که در دل زمین قرار می گیرند.
یعلم ما یلج فی الأرض
احتمال دارد به قرینه این که در آیه بعد سخن از انکار و وقوع قیامت است، مراد از «ما یلج» مردگان و یا اجزای متلاشی شده آنان باشد.
7 - خداوند، «رحیم» (مهربان) و «غفور» (آمرزنده) است.
و هو الرحیم الغفور
8 - رحمت خداوند، منشأ آمرزش گری او است.
و هو الرحیم الغفور
برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که «الغفور» صفت برای «الرحیم» باشد.
آسمان
نزولات آسمانی 2; نزول موجودات آسمانی 4
آمرزش
منشأ آمرزش 8
اسماوصفات
رحیم 7; غفور 7
حمد
زمینه حمد خدا 5
خدا
آثار احاطه علمی خدا 5; آثار رحمت خدا 8; آمرزشهای خدا 8; احاطه علمی خدا 1، 2، 3; اختصاصات خدا 5; علم خدا به حرکت 5; علم خدا به مردگان 6; علم غیب خدا 6
زمین
صعود موجودات زمینی 4
موجودات
حرکت موجودات 3