تفسیر آیات قرآن کریم – سوره زمر – آیه 52 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَوَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاء وَیَقْدرُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ

آیا [توجه نکرده و] ندانسته اند که خدا عطای خود را برای هر که بخواهد توسعه می دهد و یا تنگ می کند؟ همانا در این امر برای مردمی که ایمان دارند نشانه هایی [از قدرت خدا] وجود دارد.

 

1 - خداوند، توسعه دهنده روزی برخی از انسان ها و در تنگنا قرار دهنده برخی دیگر

أوَلم یعلموا أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر

«قدر» (مصدر «یقدر») در آیه شریفه مربوط به رزق و روزی بوده و به معنای ضیق و تنگ گرفتن است.

 

2 - ناآگاهی از مشیت و تقدیر خداوند در رزق و روزی انسان ها، سبب انتساب نعمت ها و برخورداری ها به دانش بشری است.

قال إنّما أُوتیته علی علم ... أوَلم یعلموا أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر

آیه شریفه در مقام بیان نقش خداوند در برخورداری ها و نعمت های انسان ها است. این مسأله می تواند از چرایی منتسب کردن نعمت ها به دانش بشری از سوی انسان ها حکایت کند.

 

3 - کارایی دانش و تلاش اقتصادی بشر در رفاه و توسعه اقتصادی، منوط به مشیت خداوند است.

إنّما أُوتیته علی علم ... أوَلم یعلموا أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله «أوَلم یعلموا...» عطف بر جمله «و لـکنّ أکثر الناس لایعلمون» می باشد; یعنی، کافران توسعه روزی خود را در اثر تلاش و دانش خود می پندارند; در حالی که بیشتر آنان به این حقیقت آگاهی ندارند که توسعه روزی و یا تنگ شدن آن بر مردم، بسته به مشیت و تقدیر الهی است و چه بسا دو ملت و یا دو فرد یکسان به تلاش اقتصادی بپردازند; ولی روزی آنان یکسان نباشد.

 

4 - نکوهش خداوند از قشر مرفه و ناسپاس، به خاطر ناآگاهی آنان از مشیت و تقدیر الهی در رزق و روزی انسان ها

أوَلم یعلموا أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر

استفهام در «أوَلم یعلموا...» از نوع استفهام انکاری ـ توبیخی است.

 

5 - میسر بودن شناخت صفات و افعال خداوند (چون رازقیت او) برای انسان ها

أوَلم یعلموا أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر

از سرزنش شدن کسانی که مشیت خداوند در روزی را نشناخته اند، برداشت یاد شده به دست می آید; زیرا سرزنش از انجام ندادن کاری، نشان دهنده آن است که آن کار برای انسان مقدور و میسر است.

 

6 - احتیاج انسان در تأمین رزق و روزی خود به خداوند

إنّما أُوتیته علی علم ... أوَلم یعلموا أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر

 

7 - فراخی و تنگی معیشت انسان ها، امتحان الهی است; نه تکریم و یا تحقیر آنان.

إنّما أُوتیته علی علم بل هی فتنة ... أوَلم یعلموا أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر

برداشت یاد شده از ارتباط میان فتنه و امتحان شمرده شدن نعمت ها (مضمون آیه 49) و به مشیت خدا دانستن فراخی و تنگی رزق و روزی انسان ها به دست می آید.

 

8 - وجود آیات و نشانه های فراوان و گوناگون قدرت خداوند و ربوبیت او، در چگونگی رسیدن روزی انسان ها و فراخی و تنگی آن

أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر إنّ فی ذلک لأیـت

 

9 - مؤمنان، مردمی دانا به منشأ روزی ها و آگاه به وجود آیات و نشانه های خداوند در فراخی و تنگی رزق و روزی

أنّ اللّه یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر إنّ فی ذلک لأیـت لقوم یؤمنون

 

10 - ایمان، زمینه درک آیات و نشانه های الهی در طبیعت

إنّ فی ذلک لأیـت لقوم یؤمنون

آیات خدا: 8

آیات آفاقی 10; زمینه درک آیات خدا 10; علم به آیات خدا 9

اقتصاد:

زمینه توسعه اقتصاد ی 3

امتحان:

ابزار امتحان 7; امتحان با روزی 7

انسان:

استعدادهای انسان 5; تفاوت روزی انسان ها 1; زمینه تأثیر علم انسان ها 3; نیازهای انسان 6

ایمان:

آثار ایمان 10

جهل:

آثار جهل 2

خدا:

آثار مشیت خدا 3، 4; اختصاصات خدا 1; سرزنشهای خدا 4; شناخت افعال خدا 5; شناخت رازقیت خدا 5; شناخت صفات خدا 5; مشیت خدا 2; نشانه های ربوبیت خدا 8; نشانه های قدرت خدا 8

رفاه:

زمینه رفاه 3

روزی:

تقدیر روزی 2، 4; فلسفه ازدیاد روزی 7; فلسفه کمی روزی 7; منشأ ازدیاد روزی 1، 8، 9، 10; منشأ روزی 6، 9; منشأ کمی روزی 1، 8، 9

علم:

زمینه تأثیر علم 3

غفلت:

عوامل غفلت 2

کفران کنندگان:

سرزنش کفران کنندگان 4

مؤمنان:

علم مؤمنان 9; فضایل مؤمنان 9

مرفهان:

آثار جهل مرفهان 4; سرزنش مرفهان 4

نعمت:

منشأ نعمت 2

نیازها:

نیاز به خدا 6