تفسیر آیات قرآن کریم – سوره جمعه – آیه 3 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَآخَرِینَ مِنْهُمْ لَمَّا یَلْحَقُوا بهِمْ وَهُوَ الْعَزیزُ الْحَکِیمُ

و [او را بر] جماعت های دیگری از آنان که هنوز به آنها ملحق نشده اند [نیز مبعوث کرد]، و او است عزّتمند و حکیم.

1 - مشعل هدایت از سوی خداوند، همواره فروزان است.

و ءاخرین منهم لمّا یلحقوا بهم

کلمه «آخرین» منصوب و مفعول فعل محذوف است و جمله عطف بر «هو الذی بعث...» می باشد; یعنی، «و سیبعث اللّه رجالاً آخرین من الاُمّیین [أی من غیر اهل الکتاب] رجالاً لم یلحقوا بهم بعد»; خداوند در آینده نیز شخصیت هایی را از میان امیین (غیر اهل کتاب) برمی انگیزد و تا مشعل هدایت (اسلام و قرآن) را فروزان نگه دارند و به تلاوت آیات او برای مردم، تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت به آنان بپردازند.

2 - تاریخ آینده بشریت، شاهد برانگیخته شدن مردانی بزرگ برای هدایت خلق و زنده نگه داشتن اسلام و قرآن

یتلوا علیهم ءایـته ... و ءاخرین منهم لمّا یلحقوا بهم

3 - برانگیختن هادیان خلق و احیاگران دین، نمودی از عزّت و حکمت خداوند

بعث فی الأُمّیّن رسولاً ... و ءاخرین منهم لمّا یلحقوا بهم و هو العزیز الحکیم

4 - خداوند، «عزیز» (پیروزمند شکست ناپذیر) و «حکیم» (سنجیده کار) است.

و هو العزیز الحکیم

5 - رسالت پیامبر(ص)، منحصر به مردم زمان او نبوده است و او مبعوث برای همه نسل ها و عصرها است.

هو الذی بعث فی الأُمّیّن ... و ءاخرین منهم لمّا یلحقوا بهم

در صورتی که «آخرین» عطف بر «اُمّیین» باشد، مطلب بالا قابل استفاده است.

6 - پیامبراکرم(ص)، معلم تمامی انسان ها در همه عصرها و همه نسل ها

و یعلّمهم الکتـب و الحکمة و ... و ءاخرین منهم

برداشت یاد شده، بدان احتمال است که «آخرین» عطف بر «هم» در «یعلّمهم الکتاب» باشد.

7 - هدف بعثت پیامبر(ص) تعلیم کتاب و حکمت به همه انسان های عصر خود و نسل های بعد است.

و یعلّمهم الکتـب ... و ءاخرین منهم

8 - «[فی المجمع] فی قوله تعالی «و آخرین منهم ...» قال: هم الأعاجم و من لایتکلّم بلغة العرب فإنّ النبیّ(ص) مبعوث إلی من شاهده و إلی من بعدهم من العرب و العجم ... روی ذلک عن أبی جعفر(ع);(1)

در مجمع البیان در توضیح آیه «و آخرین منهم لمّا یلحقوا بهم» آمده است: آنان عجم ها و کسانی اند که با لغت عرب سخن نمی گویند; زیرا پیامبراسلام(ص) مبعوث شده برای کسانی که او را دیده اند و تمامی کسانی که بعد از آنان ـ از عرب و غیر عرب ـ می آیند و این مطلب از امام باقر(ع) روایت شده است».

اسماوصفات

حکیم 4; عزیز 4

انسان

اهمیت هدایت انسان ها 2; معلم انسان ها 6

حکمت

اهمیت تعلیم حکمت 7

خدا

تداوم هدایتهای خدا 1; نشانه های حکمت خدا 3; نشانه های عزت خدا 3

دین

برگزیدگی احیاگران دین 3

روایت 8

قرآن

پیشگوییهای قرآن 2

محمد(ص)

جهان شمولی رسالت محمد(ص) 5، 6، 7، 8; ویژگیهای رسالت محمد(ص) 5

هدایتگران 2

برگزیدگی هدایتگران 3 2

پی نوشت ها :

1. مجمع البیان، ج 10، ص 429; نورالثقلین، ج 5، ص 323، ح 21.