تفسیر آیات قرآن کریم – سوره تغابن – آیه16 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِیعُوا وَأَنفِقُوا خَیْرًا لِّأَنفُسکُمْ وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفْسهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

پس تا می توانید از خدا پروا داشته باشید و گوش بدهید و اطاعت کنید، و مالی را به نفع خودتان انفاق نمایید و کسانی که از [شر] بخل خویش محفوظ بمانند اینان همان ظفرمندانند.

 

1 - توصیه خداوند به مؤمنان، مبنی بر رعایت تقوای الهی به میزان توان خویش

فاتّقوا اللّه ما استطعتم

 

2 - تکالیف الهی، به میزان توانایی و امکانات افراد است.

فاتّقوا اللّه ما استطعتم

 

3 - تقوا، دارای مراتب شدید و ضعیف است.

فاتّقوا اللّه ما استطعتم

توصیه به رعایت تقوا به اندازه توانایی، حکایت از آن دارد که تقوا دارای مراتبی است; زیرا توانایی افراد بشر دارای مراتب شدید و ضعیف است.

 

4 - تقوا، عامل رهایی انسان ها از دلبستگی به مادیات (همچون اموال، اولاد و...) است.

إنّما أمولکم و أولـدکم فتنة ... فاتّقوا اللّه

توصیه به رعایت تقوای الهی ـ پس از هشدار درباره وابستگی به اموال و اولاد ـ می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

 

5 - توصیه خداوند به مؤمنان، مبنی بر گوش جان سپردن به رهنمودهای قرآن

و اسمعوا

 

6 - لزوم شناخت و فراگیری رهنمودهای الهی

و اسمعوا

برداشت یاد شده، براساس این احتمال است که مقصود از «اسمعوا»، گوش فرادادن به کلام الهی برای درک و شناخت آن باشد.

 

7 - اطاعت و فرمان بری، توصیه خداوند به مؤمنان

و أطعیوا

 

8 - انفاق مال، توصیه خداوند به مؤمنان

و أنفقوا خیرًا

برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که «خیراً» مفعول برای «أنفقوا» و به معنای مال باشد.

 

9 - انفاق کردن مال، به نفع خود انسان است.

و أنفقوا خیرًا لأنفسکم

 

10 - انفاق، موجب خیر و سعادت بشر

أنفقوا خیرًا لأنفسکم

برداشت یاد شده بر این اساس است که «خیراً» خبر برای فعل محذوف «یکن» باشد. در این صورت تقدیر کلام چنین می شود: «فأنفقوا إن تنفقوا یکن خیراً لأنفسکم».

 

11 - توصیه خداوند، به انجام کارهایی که موجب خیر و سعادت بشر است.

خیرًا لأنفسکم

طبق نظر برخی از مفسران و ادیبان (مانند زمخشری و سیبویه)، نصب «خیراً» به خاطر «مفعولٌ به» بودن آن برای فعل محذوف (مانند «اتوا» و یا «افعلوا») است; یعنی، «و اتوا خیراً لأنفسکم و افعلوا ما هو خیر لها و انفع».

 

12 - انسان، موجودی خیر طلب و کمال جو

أنفقوا خیرًا لأنفسکم

جمله «خیراً لأنفسکم»، خیرجویی و کمال طلبی را برای انسان مفروض و طبیعی دانسته و تنها وی را به مصداق های واقعی خیر و سعادت (انفاق و...) رهنمون ساخته است.

 

13 - کسانی که روح و جانشان از آلودگی به بخل و حرص پاک است، قطعاً رستگاراند.

و من یوق شحّ نفسه فأُولـئک هم المفلحون

«شحّ» به معنای بخل و حرص و یا بخل همراه حرص است (برگرفته از قاموس المحیط و مفردات راغب).

 

14 - پاک ساختن نفس از آلودگی به بخل و حرص، موجب رستگاری بشر

و من یوق شحّ نفسه فأُولـئک هم المفلحون

 

15 - بخل و حرص، عجین شده در جان بشر و برخاسته از طبیعت او است.

و من یوق شحّ نفسه

مطلب یاد شده، از اضافه «شحّ» به «نفسه» به دست می آید.

 

16 - انفاق، مبارزه با بخل و حرص است و انفاق گران مبرّا از آن هستند.

و أنفقوا ... و من یوق شحّ نفسه

این مطلب از ارتباط میان موضوع انفاق و مسأله بخل و حرص، به دست می آید.

 

17 - انفاق، عامل مهم رستگاری و بخل و حرص، مانع از آن است.

أنفقوا ... و من یوق شحّ نفسه فأُولـئک هم المفلحون

از ارتباط میان موضوع انفاق و بخل و حرص و نیز مسأله رستگاری ـ که همراه با قصر (فأُولـئک هم) ادا شده است ـ می توان مطلب بالا را به دست آورد.

اطاعت

اطاعت از خدا 7; توصیه به اطاعت 7

انسان

بخل انسان 15; حرص انسان 15; خیرطلبی انسان 12; کمال طلبی انسان 12; ویژگیهای انسان 12، 15

انفاق

آثار انفاق 10، 16، 17; توصیه به انفاق 8; منفعت انفاق 9

انفاقگران

تنزیه انفاقگران 16

بخل

آثار بخل 17; آثار ترک بخل 14; تنزیه از بخل 16; مبارزه با بخل 16; معرضان از بخل 13

پاکان 13

تقوا

آثار تقوا 4; توصیه به تقوا 1; مراتب تقوا 3

تکلیف

شرایط تکلیف 2; قدرت در تکلیف 1، 2

حرص

آثار ترک حرص 14; آثار حرص 17; تنزیه از حرص 16; مبارزه با حرص 16; معرضان از حرص 13

خدا

اهمیت اوامر خدا 6; تعلیم اوامر خدا 6; توصیه های خدا 1، 5، 7، 8، 11

خود

بازگشت آثار انفاق به خود 9

خیر

عوامل خیر 10، 11

رستگاران 13

رستگاری

عوامل رستگاری 14، 17; موانع رستگاری 17

زهد

زمینه زهد 4

سعادت

عوامل سعادت 10، 11

علایق

ترک علاقه به امکانات مادی 4

عمل

توصیه به عمل خیر 11

قرآن

توصیه به استماع آیات قرآن 5

مؤمنان

توصیه به مؤمنان 1، 5، 7، 8