تفسیر آیات قرآن کریم – سوره انبیاء– آیه 97– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

َاقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ فَإِذَا هِیَ شَاخِصَةٌ أَبْصَارُ الَّذینَ کَفَرُوا یَا وَیْلَنَا قَدْ کُنَّا فِی غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا بَلْ کُنَّا ظَالِمِینَ

و آن وعده حق (قیامت) نزدیک شود، پس ناگهان چشمان کسانی که کفر ورزیده اند خیره گردد [و گویند: ]ای وای بر ما! راستی که ما از این [روز] در غفلتی [عمیق] به سر می بردیم، بلکه ما ستمکار بودیم.

 

1- تحقق وعده راستین خداوند به برپایی قیامت، نزدیک است.

و اقترب الوعد الحقّ

 

2- هجوم یأجوج و مأجوج، از علایم نزدیکی برپایی قیامت است.

حتّی إذا فتحت یأجوج ... و اقترب الوعد الحقّ

ماجرای یأجوج و مأجوج مربوط به دوره آخرالزمان است. بنابراین ذکر مسأله برپایی قیامت پس از این ماجرا، بیانگر این است که این ماجرا از علایم برپایی قیامت است.

 

3- قیامت، وعده راستین و تخلف ناپذیر الهی

و اقترب الوعد الحقّ

 

4- خیرگی و بهت زدگی کافران هنگام برپایی قیامت

و اقترب الوعد الحقّ فإذا هی شـخصة أبصـر الذین کفروا

«شخوص» به معنای دوختن چشم به یک شیء، بدون تحرک است غالباً چنین حالتی برای افراد مبهوت پیش می آید.

 

5- قیامت، واقعه ای غافل گیرانه و ناگهانی است.

و اقترب الوعد الحقّ فإذا هی شـخصة

برداشت یاد شده از «إذا»ی فجائیه، به دست می آید.

 

6- قیامت، حادثه ای وحشت زا و دهشت آفرین برای کافران

و اقترب الوعد الحقّ فإذا هی شـخصة أبصـر الذین کفروا

خیره شدن دیدگان کافران و بهت زدگی آنان، ناشی از حوادث هولناک و دهشت آفرین قیامت است.

 

7- نمود حالت ترس و وحشت انسان در دیدگان وی در قیامت

فإذا هی شـخصة أبصـر الذین کفروا

 

8- اظهار حسرت کافران در قیامت، به خاطر غفلت عمیق و پیوسته خویش از روز قیامت

یـویلنا قد کنّا فی غفلة من هـذا

 مظروف قبرداشت یاد شده از آمدن «فی» ـ که برای ظرفیت است ـ استفاده می شود. بدین صورت که غفلت، ظرف و انسانِ غافل،رار گرفته است و این حکایت از غوطه ور شدن و فرورفتن در عمق غفلت دارد.

 

9- ستم پیشگی، عامل اصلی دوری از حق، گرایش به کفر و بدبختی در جهان آخرت است.

یـویلنا قد کنّا فی غفلة من هـذا بل کنّا ظـلمین

برداشت یاد شده مبتنی بر این است که «بل» در «بل کنّا...» اضراب ابطالی باشد; یعنی، حقیقت این نیست که در آغاز گفتیم که ما در غفلت به سر می بردیم; بلکه حقیقت این است که ما از ظالمان و ستم پیشگان بودیم.

 

10- ظلم و غفلت در دنیا، موجب حسرت و ندامت انسان در قیامت

یـویلنا قد کنّا فی غفلة من هـذا بل کنّا ظـلمین

برداشت یاد شده، مبتنی بر این است که «بل» در «بل کنّا...» برای اضراب انتقالی باشد; یعنی، سخنان کافران در قیامت دو چیز است: 1ـ اعتراف به غافل بودن خود; 2ـ اعتراف به ستمگربودن خویش.

 

11- اعتراف کافران در قیامت، به ظلم و ستم پیشگی خویش در دنیا

بل کنّا ظـلمین

 

12- کفر و سرپیچی از عبودیت حق، مصداق بارز ظلم است.

أبصـر الذین کفروا ... بل کنّا ظـلمین

توصیف کردن کافران به ظالم بودن خود به جای کافر بودن، بیانگر یکی بودن این دو وصف است و هر کافری در حقیقت ظالم است.

__________________________________________________________________________________________

اقرار

اقرار به ظلم 11

ترس

نشانه های ترس 7

چشم

خیرگی چشم در قیامت 4; نقش چشم 7

حسرت

عوامل حسرت اخروی 10

حق

آثار حق ناپذیری 12; عوامل حق ناپذیری 9

خدا

حتمیت وعده های خدا 3; وعده های خدا 1

شقاوت

عوامل شقاوت اخروی 9

ظلم

آثار ظلم 9، 10; موارد ظلم 12

غفلت

آثار غفلت 10; آثار غفلت از قیامت 8

قیامت

ترسناکی قیامت 6; ترس در قیامت 7; حتمیت قیامت 3; خیرگی چشم در قیامت 4؛ناگهانی بودن قیامت 5; نزدیکی قیامت 1; نشانه های قیامت 2; وعده قیامت 1; ویژگیهای قیامت 5

کافران

اقرار اخروی کافران 11; ترس اخروی کافران 6; حسرت اخروی کافران 8; خیرگی چشم کافران 4; غفلت کافران 8; کافران در قیامت 4، 6، 8، 11

کفر

آثار کفر 12; عوامل کفر 9

مأجوج

خروج مأجوج 2

یأجوج

خروج یأجوج 2