تفسیر آیات قرآن کریم- سوره المجادله – آیه 22 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
لَا تَجِدُ قَوْمًا یُؤْمِنُونَ باللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ یُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ کَانُوا آبَاءهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشیرَتَهُمْ أُوْلَئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبهِمُ الْإِیمَانَ وَأَیَّدَهُم برُوحٍ مِّنْهُ وَیُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدینَ فِیهَا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
قومی را نمی یابی که به خدا و روز بازپسین ایمان داشته باشند و با کسانی که با خدا و رسولش دشمنی میورزند دوستی کنند; اگر چه پدرانشان باشند، یا فرزندانشان، یا برادرانشان، یا خویشانشان. اینانند که [خداوند] ایمان را در قلب هایشان نوشته و با روحی (فیضی) از جانب خود تأییدشان کرده است; و آنان را به بهشت هایی در می آورد که از پایین آنها نهرها جریان دارد، در حالی که در آن جا جاودانه اند; خداوند از آنان راضی است، و آنان از او راضی اند; اینان حزب خدایند; آگاه باشید که حزب خدا خود ظفرمندانند.
1 - اعتقاد به خداوند و روز بازپسین، دو رکن اساسی اسلام و ایمان
لاتجد قومًا یؤمنون باللّه و الیوم الأخر
2 - ایمان به خدا و روز بازپسین، ناسازگار با دوستی ورزیدن با دشمنان خدا و رسول او
لاتجد قومًا یؤمنون ... یوادّون من حادّ اللّه و رسوله
3 - دوستی با دشمنان خدا و پیامبر(ص)، نشانه نفاق است.
لاتجد قومًا یؤمنون ... یوادّون من حادّ اللّه و رسوله
با توجه به آیات پیشین ـ که درباره منافقان است ـ آیه بالا ـ که در بیان ویژگی های مؤمنان راستین می باشد ـ اشاره به نشانه های منافقین نیز دارد.
4 - مؤمنان راستین، هرگز با دشمنان خدا و پیامبر(ص) ـ هر چند پدر، برادر، فرزند یا عشیره باشند ـ دوستی نمیورزند.
لاتجد قومًا ... یوادّون من حادّ اللّه و رسوله ... أو عشیرتهم
5 - ایمان به خداوند و پیامبر(ص)، ارزشی والاتر و محبوب تر از پیوندهای خویشاوندی و نسبی (همچون پدری، فرزندی، برداری و...)
لاتجد قومًا ... یوادّون ... و لو کانوا ءاباءهم ... أو عشیرتهم
6 - تبرّی از دشمنان خدا و پیامبر(ص)، از نشانه های ایمان راستین
لاتجد قومًا ... أو عشیرتهم
7 - حضرت محمد(ص)، رسول و پیام آور از جانب خداوند
من حادّ اللّه و رسوله
8 - پیوند نسبی (پدری، فرزندی، برادری و خویشاوندی)، قوی ترین و پایدارترین سبب مودت و دوستی ها است.
و لو کانوا ءاباءهم أو أبناءهم أو إخونهم أو عشیرتهم
با این که اسباب دوستی زیاد است، اختصاص به ذکر یافتن پیوند نسبی، بیانگر مطلب یاد شده است.
9 - قلب، مرکز ایمان است.
أُولـئک کتب فی قلوبهم الإیمـن
10 - ایمان دو قسم است: محکم و پابرجا و متزلزل و ناپایدار.
أُولـئک کتب فی قلوبهم الإیمـن
کتابت ایمان در دل ها، کنایه از ثابت و استوار ساختن آن است.
11 - خداوند، ایمان را در دل ها ثابت و پایدار می سازد.
أُولـئک کتب فی قلوبهم الإیمـن
ضمیر فاعل در «کتب»، به «اللّه» بازمی گردد.
12 - تبرّی جستن از دشمنان خدا و پیامبر(ص)، نشانه ایمان محکم و استوار است.
لاتجد قومًا ... أُولـئک کتب فی قلوبهم الإیمـن
13 - خداوند، مؤمنان را به وسیله روحی از جانب خود تأیید و تقویت می کند.
و أیّدهم بروح منه
«تأیید» (مصدر«أیّد») به معنای قوی و نیرومند کردن است. در ضمیر «منه» دو احتمال وجود دارد: الف) به خدا بازگردد. ب) به ایمان مربوط باشد. برداشت بالا برپایه احتمال اول است.
14 - تبرّی جستن از دشمنان خدا و پیامبر(ص)، نشانه مؤید بودن انسان به روحی از جانب خداوند
أُولـئک ... و أیّدهم بروح منه
15 - ایمان بر دو قسم است: زنده و با روح و مرده و بی روح.
و أیّدهم بروح منه
در صورتی که ضمیر «منه» به ایمان بازگردد، برداشت بالا به دست می آید.
16 - دشمنی ورزیدن با دشمنان خدا و رسول او و تبرّی جستن از آنان، نشانه ایمان زنده و پویا است.
أُولـئک ... أیّدهم بروح منه
17 - وعده بهشت از سوی خداوند به مؤمنان راستین
أُولـئک ... یدخلهم جنّـت
18 - بوستان های بهشت، پوشیده از درختان است.
و یدخلهم جنّـت
«جنّة» به بوستانی گفته می شود که از درختان پوشیده باشد.
19 - وجود نهرهای همیشه روان، از زیر درخت های بوستان های بهشت
تجری من تحتها الأنهـر
20 - زندگی در آخرت، جاودان و بی انتها است.
خـلدین فیها
21 - مؤمنان راستین، در بوستان های بهشت جاودان خواهند ماند.
خـلدین فیها
22 - خداوند، از مؤمنان راستین راضی و خرسند است.
رضی اللّه عنهم
23 - رضایت خداوند از مؤمنان راستین، باعث دستیابی آنان به بوستان های بهشت
و یدخلهم جنّـت ... رضی اللّه عنهم
جمله «رضی اللّه عنهم» تعلیل برای «یدخلهم جنّات» است; یعنی، خداوند بدان جهت مؤمنان راستین را وارد بوستان های بهشت می کند که از آنان راضی و خرسند است.
24 - مؤمنان راستین، در بهشت از خداوند راضی و خرسنداند.
و رضوا عنه
25 - دستیابی به بهشت، مایه خرسند شدن مؤمنان راستین از خداوند
یدخلهم جنّـت ... و رضوا عنه
26 - انسان ها، در بینش الهی دو دسته اند: حزب خدا و حزب شیطان.
أُولـئک حزب الشیطـن ... أُولـئک حزب اللّه
27 - مؤمنان راستین، حزب خدا هستند.
أُولـئک حزب اللّه
28 - رستگاری و ظفرمندی، فرجام قطعی حزب خدا(مؤمنان راستین)
ألا إنّ حزب اللّه هم المفلحون
29 - حزب خدا (مؤمنان راستین)، تنها حزب ظفرمند و رستگار
ألا إنّ حزب اللّه هم المفلحون
قرآن قبلاً درباره حزب شیطان فرمود: «ألا إنّ حزب الشیطان هم الخاسرون» و درباره حزب خدا می فرماید: «ألا إنّ حزب اللّه هم المفلحون» (حزب خدا فرجامی جز پیروزی و رستگاری ندارند).
30 - ایمان و کفر و راستی و نفاق در نگاه وحی، از معیارهای دوستی و دشمنی و از مرزهای خودی و غیر خودی
لاتجد قومًا ... ألا إنّ حزب اللّه هم المفلحون
31 - «عن أبی حمزة عن أبی جعفر(ع) قال: سألته... عن قول اللّه عزّوجلّ، «و أیّدهم بروح منه» قال: هو الإیمان;(1)
از ابی حمزه روایت شده که می گوید: از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند «و أیّدهم بروح منه» سؤال کردم، فرمود: [مراد ]همان ایمان است».
32 - «عن أبی عبداللّه(ع) قال: ما من مؤمن إلاّ و لقلبه اُذنان فی جوفه اُذن ینفث فیها الوسواس الخناس و اُذن ینفث فیها الملک، فیؤیّد اللّه المؤمن بالملک فذلک قوله: «و أیّدهم بروح منه»;(2)
از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: هیچ مؤمنی نیست، مگر آن که در درون قلب او دو گوش قرار دارد: گوشی که [شیطان ]وسوسه گر و پنهانکار در آن می دمد و گوشی که فرشته درآن می دمد. خداوند،[ شخص] مؤمن را با فرشته تأیید می کند و این سخن او است که فرمود: و أیّدهم بروح منه».
33 - «عن الکاظم(ع) ...فقال:(ع) الزندیق هو الرادّ علی اللّه و علی رسوله و هم الذین یحادّون اللّه و رسوله قال اللّه «لاتجد قوماً یؤمنون باللّه و الیوم الأخر یوادّون من حادّ اللّه و رسوله...» و هم الملحدون عدلوا عن التوحید إلی الإلحاد...;(3)
از امام کاظم(ع) ...روایت شده که فرمود: زندیق کسی است که خدا و رسول او را رد می کند و قبول ندارد، و همان ها هستند که با خدا و رسول او در حال دشمنی اند. خدا (درباره آنان) فرمود: ...حادّ اللّه و رسوله...» و آنان ملحدانی اند که از توحید منحرف شده و به الحاد روآورده اند».
ایمان
آثار ایمان 30، 31; آثار ایمان به خدا 2; آثار ایمان به قیامت 2; ارزش ایمان به خدا 5; ارزش ایمان به محمد(ص) 5; اقسام ایمان 10، 15; اهمیت ایمان به خدا 5; اهمیت ایمان به محمد(ص) 5; ایمان به خدا 1; ایمان به قیامت 1; ایمان پایدار 10; ایمان متزلزل 10; جایگاه ایمان 9; منشأ تثبیت ایمان 11; نشانه های ایمان 6، 12، 16
بهشت
باغهای بهشت 18; جاودانان در بهشت 21; درختان بهشت 19; موجبات بهشت 23; نعمتهای بهشت 18، 19; نهرهای بهشت 19; وعده بهشت 17
تبری
آثار تبری 12، 14، 16; تبری از دشمنان خدا 6، 12، 14، 16; تبری از دشمنان محمد(ص) 6، 12، 14، 16
حزب الله 26، 27
پیروزی حزب الله 26، 29 27; حتمیت پیروزی حزب الله 26، 28 27; حتمیت رستگاری حزب الله 26، 28 27; رستگاری حزب الله 26، 29 27; فرجام حزب الله 26، 28 27; فضایل حزب الله 26، 29 27
خدا
آثار رضایت خدا 23; افعال خدا 11، 13; تأییدات خدا 13، 32; دشمنان خدا 33; دشمنی با دشمنان خدا 16; دوستی با دشمنان خدا 3، 4; رضایت از خدا 24; زمینه تأییدات خدا 31; عوامل رضایت از خدا 25; موانع دوستی با دشمنان خدا 2; نشانه های تأییدات خدا 14; وعده های خدا 17
خویشاوندی
ارزش خویشاوندی 5; اهمیت خویشاوندی 5; نقش خویشاوندی 8
دشمنی
ملاکهای دشمنی 30
دوستی
ملاکهای دوستی 30
دین
اصول دین 1
رسولان خدا 7
رضایت خدا
مشمولان رضایت خدا 22
روایت 31، 32، 33
زندگی
جاودانگی زندگی اخروی 20
شیطان
حزب شیطان 26
صداقت
آثار صداقت 30
قلب
نقش قلب 9، 11
کفر
آثار کفر 30
مؤمنان
ابزار تقویت مؤمنان 13; پیروزی مؤمنان 29; تأیید مؤمنان 32; حتمیت پیروزی مؤمنان 28; حتمیت رستگاری مؤمنان 28; رستگاری مؤمنان 29; رضایت از مؤمنان 22; فرجام مؤمنان 28; فضایل مؤمنان 23، 27، 29; فضایل مؤمنان راستین 22; منشأ تقویت مؤمنان 13; مؤمنان در بهشت 21، 23، 24، 25; وعده به مؤمنان 17; ویژگیهای مؤمنان 4
محبت
عوامل محبت 8
محمد(ص)
دشمنان محمد(ص) 33; دشمنی با دشمنان محمد(ص) 16; دوستی با دشمنان محمد(ص) 3، 4; مقامات محمد(ص) 7; موانع دوستی با دشمنان محمد(ص) 2; نبوت محمد(ص) 7
مقام رضا 24
ملائکه
نقش ملائکه 32
نفاق
آثار نفاق 30; نشانه های نفاق 3
پی نوشت ها :
1. کافی، ج 2، ص 15، ح 1; نورالثقلین، ج 5، ص 265، ح 58.
2. کافی، ج 2، ص 267، ح 3; نورالثقلین، ج 5، ص 269، ح 61.
3. تحف العقول، ص 405; بحارالأنوار، ج 10، ص 243، ح 2.
تصاویر ضمیمه
