تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الشوری – آیه5 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
تَکَادُ السَّمَاوَاتُ یَتَفَطَّرْنَ مِن فَوْقِهِنَّ وَالْمَلَائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بحَمْد رَبِّهِمْ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِی الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ
نزدیک است آسمان ها [بر اثر شرک مشرکان] از بالایشان بشکافند، و فرشتگان پروردگارشان را همراه با ستایش او تنزیه می کنند و برای کسانی که در زمین اند آمرزش می طلبند، آگاه باشید به یقین خداوند است که آمرزگار و رحیم است.
1 - وحی، از پدیده های شگفت انگیز جهان هستی است.
کذلک یوحی ... تکاد السمـوت یتفطّرن من فوقهنّ
ذکر شکافته شدن آسمان ها پس از بیان نزول وحی، می تواند بیانگر تأثیر نزول وحی بر جهان هستی باشد و این مطلب نشانگر عظمت و شگفتی این پدیده است.
2 - عبور وحی الهی، از آسمان ها
کذلک یوحی ... تکاد السمـوت یتفطّرن
چنانچه عامل شکافته شدن آسمان ها را وحی الهی بدانیم، نزدیک ترین رابطه میان وحی و آسمان ها، چیزی جز این نخواهد بود که آسمان ها مسیر عبور وحی است.
3 - وحی، پدیده ای آسمانی و از مبدئی اعلی
کذلک یوحی ... تکاد السمـوت یتفطّرن من فوقهنّ
4 - تحمل عبور وحی، امری سخت و دشوار بر آسمان ها
تکاد السمـوت یتفطّرن من فوقهنّ
این که آسمان ها هنگام نزول وحی در آستانه فرو پاشی قرار می گیرند، حاکی از سختی و دشواری تحمل عبور وحی برای آنها است.
5 - فرشتگان، همواره در حال ستایش، تسبیح و تنزیه پروردگار خویش
و الملـئکة یسبّحون بحمد ربّهم
فعل مضارع «یسبّحون» افاده استمرار می کند.
6 - عظمت وحی، موجب تسبیح و ستایش فرشتگان
کذلک یوحی إلیک ... و الملـئکة یسبّحون بحمد ربّهم
جمله «و الملائکة ...» عطف بر جمله «تکاد السماوات ...» است. بنابراین عظمت وحی به هنگام نزول به زمین، همان گونه که آسمان ها را در آستانه فروپاشی قرار می دهد، فرشتگان را نیز به تسبیح و تقدیس خدا وا می دارد.
7 - نزول وحی، مایه کمال آفرینش، در نگاه فرشتگان
کذلک یوحی إلیک ... و الملـئکة یسبّحون بحمد ربّهم
با توجه به این که «تسبیح» به معنای تنزیه و نفی نقیصه و کاستی است، تسبیح فرشتگان، حکایت از مشاهده کمال آفرینش پس از نزول وحی دارد.
8 - استغفار و آمرزش خواهی همیشگی فرشتگان، برای زمینیان
و یستغفرون لمن فی الأرض
9 - فرشتگان، خواهان نزول وحی بر اهل زمین *
و یستغفرون لمن فی الأرض
برداشت یاد شده با توجّه به دو مطلب زیر است: الف) مغفرت بدون سبب تحقق پیدا نمی کند. ب) مراد از سبب مغفرت، نزول وحی و تشریع دین باشد که اهل زمین بدین وسیله مشمول مغفرت الهی شوند.
10 - اهل زمین، در طبیعت زمینی خود ـ بدون بهره گیری از وحی و شریعت الهی ـ مبتلا به لغزش و گمراهی اند.
کذلک یوحی ... و یستغفرون لمن فی الأرض
11 - خداوند، غفور (آمرزنده گناهان) و رحیم (دارای مهری پایان ناپذیر) است.
ألا إنّ اللّه هو الغفور الرحیم
«غفور» صیغه مبالغه و بیانگر گستردگی غفران است و «رحیم» (بر وزن فعیل) حاکی از عدم انفکاک رحمت و پایان ناپذیری آن می باشد. گفتنی است که صفت های بر وزن فعیل، غالباً دلالت بر عدم انفکاک وصف از ذات می نماید (مانند علیم، قدیر، سخی و...).
12 - وحی، تجلی رحمت و غفران بی پایان الهی است.
کذلک یوحی ... ألا إنّ اللّه هوالغفور الرحیم
13 - استغفار ملائکه برای زمینیان، مورد پذیرش خداوند است.
و یستغفرون لمن فی الأرض ألا إنّ اللّه هوالغفور الرحیم
14 - استغفار و طلب خیر و رحمت برای دیگران، دارای تأثیر است.
و یستغفرون ... ألا إنّ اللّه هوالغفور الرحیم
15 - آسمان ها و زمین در معرض فروپاشی در برابر عظمت الهی
و هو العلیّ العظیم . تکاد السمـوت یتفطّرن
برداشت یاد شده بر این پایه است که آیه شریفه، مرتبط با ذیل آیه قبل (و هو العلیّ العظیم) بوده و درصدد ارائه عظمت خدا باشد.
16 - تسبیح و ستایش مداوم فرشتگان، ره آورد درک و تلقی آنان از عظمت الهی است.
و هو العلیّ العظیم ... و الملـئکة یسبّحون بحمد ربّهم
برداشت بالا بر این اساس است که آیه درصدد بیان عظمت خدا باشد.
17 - تسبیح و عبادت، برخاسته از میزان درک نسبت به عظمت الهی
و هو العلیّ العظیم ... و الملـئکة یسبّحون بحمد ربّهم
از این که فرشتگان بر اساس درکشان از عظمت الهی، به تسبیح مداوم حق می پردازند، مطلب بالا قابل برداشت است.
18 - استغفار فرشتگان برای آدمیان، در پی مشاهده غفلت زمینیان از عظمت خداوندی
و هو العلیّ العظیم ... و یستغفرون لمن فی الأرض
بنابراین که آیه درصدد بیان عظمت خداوند باشد و قهراً استغفار فرشتگان برای اهل زمین می تواند از این جهت باشد که مردم غافل از عظمت خدایند.
19 - شرک آدمیان، امری سنگین و غیرقابل تحمل برای مجموعه نظام هستی
له ما فی السمـوت ... تکاد السمـوت یتفطّرن
جمله «تکادالسماوات» کنایه از غیر قابل تحمل بودن امری عظیم برای آسمان ها است. این مطلب به قرینه آیه بعد ـ که درباره شرک است ـ می تواند ناظر به شرک مشرکان باشد.
20 - استغفار فرشتگان برای زمینیان، موجب بقای نظام هستی
تکاد السمـوت یتفطّرن ... و الملـئکة ... و یستغفرون لمن فی الأرض
چنانچه آیات در مقام توحید و نفی شرک باشد، از ارتباط فرازهای آیه می توان استفاده کرد که پیامد گناه شرک، چنان بزرگ و سنگین است که اگراستغفار ملائکه برای زمینیان نبود، نظام هستی فرو می پاشید.
21 - دوام جهان هستی، برخاسته از غفران و رحمت بی کران حق، با وجود شرک و ناسپاسی آدمیان
له ما فی السمـوت ... تکاد السمـوت یتفطّرن ... ألا إنّ اللّه هو الغفور الرحیم
چنانچه این آیات در مقام توحید و نفی شرک باشد، ارتباط آخرین عبارت آیه (ألا إنّ اللّه...) با بخش اول آیه، می تواند از جهت یاد شده باشد.
آسمان:
عوامل انهدام آسمان ها 15
آفرینش:
زمینه بقای آفرینش 20; عوامل تکامل آفرینش 7; منشأ بقای آفرینش 21
استغفار:
آثار استغفار 14
اسماوصفات:
رحیم 11; غفور 11
انسان:
آثار غفلت انسان ها 18; استغفار برای انسان ها 8، 13، 18، 20; زمینه لغزش انسان ها 10
تسبیح:
منشأ تسبیح خدا 17
تسبیح گویان خدا: 5
حمد:
حمد خدا 5
خدا:
آثار آمرزشهای خدا 21; آثار درک عظمت خدا 16، 17; آثار رحمت خدا 21; آثار عظمت خدا 15; نشانه آمرزشهای خدا 12; نشانه های رحمت خدا 12
زمین:
اهل زمین 8، 10، 13، 18، 20; عوامل انهدام زمین 15
شرک:
سنگینی شرک 19
عبادت:
منشأ عبادت خدا 17
غفلت:
غفلت از عظمت خدا 18
ملائکه:
آثار استغفار ملائکه 20; آثار درک صحیح ملائکه 16; استغفار ملائکه 8; بینش ملائکه 7; تداوم تسبیح ملائکه 5; تداوم حمد ملائکه 5; خواسته های ملائکه 9; عوامل استغفار ملائکه 18; عوامل تسبیح ملائکه 6; عوامل حمد ملائکه 6; قبول استغفار ملائکه 13; منشأ تسبیح ملائکه 16; منشأ حمد ملائکه 16
وحی:
آثار عظمت وحی 6; آثار نزول وحی 7; خاستگاه وحی 3; درخواست نزول وحی 9; سختی عبور وحی از آسمانها 4; شگفتی وحی 1; عبور وحی از آسمانها 2; منشأ وحی 3; نقش وحی 10، 12
تصاویر ضمیمه
