تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الشوری- آیه40 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَجَزَاء سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ
و جزای بدی بدیی مانند آن است پس کسی که عفو کند و اصلاح نماید اجرش با خداوند است، همانا خدا ظالمان را دوست نمی دارد.
1 - جزای بدی و کیفر خطاها در حد مقابله به مثل، مجاز و مشروع است.
و الذین إذا أصابهم البغی ... و جزؤا سیّئة سیّئة مثلها
2 - انسان، در مسیر یاری مؤمنان و مظلومان، نباید از جاده عدالت و اعتدال خارج شود.
و الذین إذا أصابهم البغی هم ینتصرون . و جزؤا سیّئة سیّئة مثلها
3 - انتقام جویی، کینه توزی و تجاوز از حد در مسیر مجازات ستمگر، ممنوع و نامشروع است.
و جزؤا سیّئة سیّئة مثلها
4 - لزوم رعایت عدالت، حتی در انتقام گرفتن از متجاوزان ستمگر
إذا أصابهم البغی هم ینتصرون . و جزؤا سیّئة سیّئة مثلها
5 - قصاص و مجازات بدی و خطا، باید مطابق و مماثل با خطا باشد; نه متفاوت با آن
و جزؤا سیّئة سیّئة مثلها
6 - عفو و اغماض از خطای دیگران و اصلاح بدی آنان با نیکی و گذشت، موجب اجر و پاداش ویژه خداوند است.
و جزؤا سیّئة سیّئة مثلها فمن عفا و أصلح فأجره علی اللّه
7 - در مقابله با بدی، تنها عفو و گذشت کارساز نیست; بلکه باید درصدد هدایت خطاکار برآمد.*
فمن عفا و أصلح
برداشت یاد شده بدان احتمال است که «أصلح» توضیح و نتیجه «عفی» نباشد بلکه حامل پیام مستقل باشد.
8 - تلاش در راه رفع کدورت های پیشین، به دنبال عفو و گذشت از خطای دیگران، دارای ارزشی والا و پاداش فراوان الهی است.
فمن عفا و أصلح فأجره علی اللّه
ذکر «أصلح» پس از عفو، نشان می دهد که صرف عفو و اغماض در دستیابی به پاداش والای الهی کفایت نمی کند، بلکه می بایست پس از گذشت، در راه رفع اختلافات گام برداشت و طرح صمیمیت و آشتی افکند.
9 - قوانین جزایی اسلام، برخوردار از روح عدالت و تعادل
و جزؤا سیّئة ... و أصلح فأجره علی اللّه
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که از یک سو به حقِّ مظلوم توجه گشته و به او اجازه مقابله به مثل داده شده است. از سوی دیگر برای اصلاح خطاکار اصل عفو و اغماض مورد تمجید قرار گرفته است.
10 - ظالمان و متجاوزان، محروم از محبت الهی
إنّه لایحبّ الظـلمین
11 - مجریان احکام الهی، در صورت زیاده روی از حد عدالت و مقابله به مثل، خود ستمگر و محروم از محبت خدا خواهند بود.
جزؤا سیّئة سیّئة مثلها ... إنّه لایحبّ الظـلمین
ممکن است «إنّه لایحبّ الظالمین» ناظر به قانون مقابله به مثل باشد.
12 - ستمدیده ای که در گرفتن انتقام افراط کند، خود ستمگر است.
جزؤا سیّئة ... إنّه لایحبّ الظـلمین
13 - انسان، در معرض افراط و زیاده روی، به هنگام انتقام گرفتن و دستیابی به قدرت
جزؤا سیّئة سیّئة مثلها ... إنّه لایحبّ الظـلمین
هشدار الهی، می تواند ناظر به این نکته باشد که انسان های ستمدیده، در معرض خطر افراط در انتقام گیری اند.
14 - تشویق به عفو و گذشت، در جهت تحکیم همبستگی اجتماعی است; نه حمایت از متجاوزان
فمن عفا و أصلح ... إنّه لایحبّ الظـلمین
جمله «إنّه لایحبّ الظالمین» ممکن است برای دفع این توهم باشد که ارزش نهادن به عفو و اغماض، به معنای حمایت خدا از ظالمان نیست; بلکه صرفاً برای رفع اختلافات و استحکام پیوندهای اجتماعی است.
اتحاد:
عوامل اتحاد 14
احکام: 1، 3
اسلام:
عدالتخواهی اسلام 9
اصلاح:
پاداش اصلاح 6
افراط:
آثار افراط 11
انتقام:
اهمیت عدالت در انتقام 4; زمینه افراط در انتقام 13; ظلم افراط در انتقام 12
انتقام جویی:
ممنوعیت انتقام جویی 3
بدی:
عفو از بدی 7; کیفر بدی 1
پاداش:
موجبات پاداش 6، 8
خدا:
محرومان از محبت خدا 10، 11
خطاکاران:
هدایت خطاکاران 7
خوبی:
خوبی در مقابل بدی 6
ظالمان: 12
تجاوز به ظالمان 3; روش کیفر ظالمان 3; عدالت با ظالمان 4; محرومیت ظالمان 10، 11
عدالت:
اهمیت عدالت 2
عفو:
آثار عفو 7; ارزش عفو 8; پاداش عفو 6، 8; فلسفه تشویق به عفو 14
قصاص:
مماثلت در قصاص 5
کارگزاران:
مسؤولیت کارگزاران 11
کیفر:
عدالت در کیفر 5
کینه:
ارزش رفع کینه 8; پاداش رفع کینه 8
مؤمنان:
امداد به مؤمنان 2
متجاوزان:
عدالت با متجاوزان 4; محرومیت متجاوزان 10
محرمات: 3
مظلومان:
امداد به مظلومان 2
مقابله به مثل: 5
جواز مقابله به مثل 1
نظام جزایی: 9
نظام کیفری: 3، 5
نیکی:
پاداش نیکی 6
تصاویر ضمیمه
