تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الشوری- آیه38 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَالَّذینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ
و [برای] کسانی که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را بر پا داشته اند و امور آنان در میان شان با مشورت انجام می شود و از آنچه به آنان عطا کرده ایم انفاق می کنند.
1 - مؤمنان با علاقه و شیفتگی، دعوت پروردگار خویش را پاسخ می دهند و فرمان او را اطاعت می کنند.
للذین ءامنوا ... و الذین استجابوا لربّهم
به کار رفتن «استجابوا» ـ که دلالت بر طلب می کند ـ نشانگر آن است که مؤمنان به دنبال اجرای تکالیف الهی اند; نه آن که با سختی آن را انجام دهند. و از این مطلب شیفتگی و علاقه آنان نسبت به تکالیف استفاده می شود.
2 - توجه به ربوبیت خداوند، موجب شیفتگی انسان نسبت به انجام دستورات او است.
و الذین استجابوا لربّهم
با توجه به توضیح برداشت قبل و به کار رفتن کلمه «ربّ»، می توان استفاده کرد که در اثر توجه به ربوبیت الهی، فرمان های خداوند برای انسان، سهل و آسان گشته و انسان مشتاقانه به اجرای آن خواهد پرداخت.
3 - برخورداران از نعمت های جاودان آخرت، شیفتگان اطاعت پروردگار و برپا دارندگان نماز
و ما عند اللّه ... للذین ءامنوا ... و أقاموا الصلوة
4 - احیای فرهنگ نماز و انجام آن با تمامی شرایط و ارکان، از ویژگی های بارز اهل ایمان
و ما عند اللّه ... للذین ءامنوا ... و أقاموا الصلوة
با توجه به واژه «إقامه» که صرفاً به معنای انجام نماز نیست; بلکه به معنای برپاداشتن نماز است، احیای فرهنگ نماز به دست می آید.
5 - اقامه نماز و گسترش فرهنگ نمازخوانی، از مهم ترین تکالیف الهی برای اهل ایمان
و الذین استجابوا لربّهم و أقاموا الصلوة
با توجه به این که «استجابوا لربّهم» اجرای تمامی تکالیف الهی را در بر دارد، ذکر اقامه نماز پس از آن، دلیلی بر اهمیت ویژه برپایی نماز است.
6 - نماز، دارای ویژگی و اهمیت در میان سایر عبادات
و أقاموا الصلوة
7 - مشورت در مسائل زندگی و اهتمام به آن، از ویژگی های اهل ایمان
للذین ءامنوا ... و أمرهم شوری بینهم
8 - نظام اجتماعی مسلمانان، متّکی بر اصل شور و مشورت
و أمرهم شوری بینهم
اضافه «أمر» به «هم»، نشانگر آن است که امور اجتماعی و مربوط به همگان، مورد مشورت مسلمانان است.
9 - استبداد به رأی و خودکامگی، امری ناپسند و ناشایست برای جامعه دینی
و أمرهم شوری بینهم
10 - غیرمؤمنان، نباید در امر مشورت، مورد اتکا و اعتماد مسلمانان قرار گیرند.
و أمرهم شوری بینهم
ذکر «بینهم» نشانگر آن است که مشورت، باید بین مؤمنان صورت گیرد و تصمیم گیری نهایی، متکی به آرای اهل ایمان باشد.
11 - مؤمنان، اهل انفاق و بهره ور ساختن دیگران از امکانات خدا دادی خویش
للذین ءامنوا ... و ممّا رزقنـهم ینفقون
12 - اهل ایمان، به مالکیت حقیقی خداوند بر امکانات دنیایی بشر توجه دارند.
و ممّا رزقنـهم ینفقون
13 - دعوت خداوند از اهل ایمان، به انفاقِ بخشی از دارایی های خود و نه همه آن
و الذین استجابوا لربّهم ... و ممّا رزقنـهم ینفقون
برداشت یاد شده مبتنی بر این است که «مِنْ» در «ممّا» برای تبعیض باشد.
14 - دارایی ها و امکانات انسان ها، از آنِ خدا و داده او است.
و ممّا رزقنـهم ینفقون
15 - فراگیری دستورات الهی، نسبت به مسائل فردی و اجتماعی، عبادی، سیاسی و اقتصادی
و أقاموا الصلوة و أمرهم شوری بینهم و ممّا رزقنـهم ینفقون
16 - اقدامات خردمندانه و حرکت های خیرخواهانه اجتماعی اهل ایمان، مکمل عبادت های فردی آنان است.
و أقاموا الصلوة و أمرهم شوری بینهم و ممّا رزقنـهم ینفقون
استبداد:
ناپسندی استبداد 9
امکانات مادی:
مالک امکانات مادی 14; منشأ امکانات مادی 14
انفاق:
دعوت به انفاق 13; محدوده انفاق 13
تسلیم:
زمینه تسلیم به خدا 2
تکلیف:
مهمترین تکلیف 5
جامعه اسلامی:
ویژگیهای جامعه اسلامی 8
خدا:
دعوتهای خدا 13; مالکیت خدا 14
دین:
ابعاد اجتماعی دین 15; ابعاد اقتصادی دین 15; ابعاد سیاسی دین 15; ابعاد عبادی دین 15; ابعاد فردی دین 15; جامعیت دین 15
ذکر:
آثار ذکر ربوبیت خدا 2; ذکر مالکیت خدا 12
عبادت:
مهمترین عبادت 6
مؤمنان:
آثار خیرخواهی مؤمنان 16; انفاق مؤمنان 11; انقیاد مؤمنان 1; ایمان مؤمنان 12; تکلیف مؤمنان 5; دعوت از مؤمنان 13; عبادت مؤمنان 16; فضایل مؤمنان 1، 11; فعالیت اجتماعی مؤمنان 16; ویژگیهای مؤمنان 4، 7
مسلمانان:
مشاوره با غیرمسلمان 10
مشاوره:
اهمیت مشاوره 7، 8; شرایط مشاوره 10
نعمت:
انقیاد مشمولان نعمت 3; فضایل مشمولان نعمت 3; نماز مشمولان نعمت 3
نماز:
اهمیت برپایی نماز 5; اهمیت نماز 6; برپایی نماز 4
تصاویر ضمیمه
