تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الدخان- آیه38 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا لَاعِبینَ

و ما آسمان ها و زمین و آنچه را که میان آنها هست به بازی نیافریدیم.

1- آفرینش آسمان ها و زمین و موجودات هستی، به دور از بازیگری و اهداف پوچ

و ما خلقنا السمـوت و الأرض و ما بینهما لـعبین

2- وجود معاد و حیات اخروی، معنادهنده به آفرینش آسمان ها و زمین و سایر پدیده های جهان

إنّ هـؤلاء لیقولون ... و ما خلقنا السمـوت ... لـعبین

خداوند، پس از بیان عقیده باطل کافران در زمینه نفی معاد و در جهت تبیین ضرورت معاد، به هدف مند بودن آفرینش اشاره کرده است; یعنی، اگر زندگی در حیات دنیا خلاصه شود، آفرنیش معنایی عالمانه و حکیمانه پیدا نخواهد کرد.

3- جهان آفرینش، دارای آسمان های متعدد

السمـوت

4- ساختار عظیم و پیچیده آسمان ها و زمین و مظاهر هستی، خود گواه وجود اهداف ارزشمند در امر آفرینش *

و ما خلقنا السمـوت ... لـعبین

از این که خداوند، آسمان ها و زمین و سایر موجودات را به خصوص یاد کرده و به جای آن واژه جامعی چون «العالمین» را قرار نداده است نقش پیامدار هر یک را در نفی بازیچه بودن آفرینش می رساند.

5- آزاد پنداشتن خویش در ارتکاب هر گناه، مستلزم پوچ انگاری آفرینش

إنّهم کانوا مجرمین . و ما خلقنا السمـوت و الأرض و ما بینهما لـعبین

از ارتباط این آیه با آیه قبل ـ که در توبیخ امت های جرم پیشه بود ـ مطلب یاد شده استفاده می شود.

6- انکار معاد، مستلزم پوچ انگاشتن آفرینش و تنزل دادن آن در حد سرگرمی و تفنّن

إن هی إلاّ موتتنا الأُولی ... و ما خلقنا السمـوت ... لـعبین

با توجه به این که آیات پیشین نظر به مشرکان منکر معاد داشت، این آیه می تواند ردی بر اندیشه آنان باشد.

آسمان

تعدد آسمان ها 3; عظمت آسمان ها 4; قانونمندی خلقت آسمان ها 1; هدفداری خلقت آسمان ها 2

آفرینش

دلایل قانونمندی آفرینش 4; زمینه پوچ انگاری آفرینش 5، 6

حیات

اهمیت حیات اخروی 2

زمین

عظمت زمین 4; قانونمندی خلقت زمین 1; هدفداری خلقت زمین 2

گناه

آثار گناه 5

معاد

آثار تکذیب معاد 6; اهمیت معاد 2

موجودات

هدفداری خلقت موجودات 2