تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الذاریات – آیه 39 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَتَوَلَّی برُکْنِهِ وَقَالَ سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ

پس با نیرویش روی برتافت و گفت: [او] ساحر یا دیوانه است.

1 - روی گردانی فرعون با تمام وجود، از پذیرش رسالت موسی(ع)

أرسلنـه إلی فرعون ... فتولّی برکنه

«رکن» در این جا می تواند به معنای ارکان وجود و کنایه از اعراض کامل و همه جانبه باشد.

2 - فرعون، مانع توجه و گرایش نیروهای تحت امر خویش، به پیام و رسالت موسی(ع)

فتولّی برکنه

در صورتی که «باء» برای تعدیه و «رکن» کنایه از نیروهای حکومتی باشد، معنای آیه چنین می شود: «فجعل رکنه متولّین».

3 - نگرانی فرعون، از نفوذ سخنان موسی(ع) در دل ارکان حکومت خویش

فتولّی برکنه

4 - نقش مهم رهبری کفر، در گمراهی و انحراف ارکان جامعه

فتولّی برکنه

در صورتی که مراد از «رکن»، ارکان جامعه بوده و «باء» برای تعدیه باشد، از منتسب شدن انحراف ارکان جامعه، به شخص فرعون، مطلب یاد شده استفاده می شود.

5 - اقتدار حکومت فرعون، اغواگر او و بازدارنده وی از پذیرش پیام روشن موسی(ع)

فتولّی برکنه

در صورتی که «باء» برای بیان سببیت یا استعانت و «رکن» کنایه از ارکان اقتدار حکومت فرعونی باشد، استفاده می شود که فرعون به اتکای همین نیروها، به مبارزه با موسی(ع) پرداخت و از پذیرش دعوت او سر بر تافت.

6 - اتهام سحر و جنون از سوی فرعون به موسی(ع)، پس از مشاهده دلایل و برهان های روشن رسالت آن حضرت

أرسلنـه ... بسلطـن مبین ... و قال سـحر أو مجنون

7 - سعی فرعون، در موجّه جلوه دادن حق ناپذیری خود

فتولّی ... و قال سـحر أو مجنون

نسبت دادن سحر و جنون از سوی فرعون به موسی(ع)، به رغم روشنی دلایل رسالت آن حضرت، نشانگر تلاشی است که او برای سرپوش گذاشتن بر حق ناپذیری خود به کار بسته است.

8 - آشفتگی و سردرگمی فرعون، در انکار دلایل روشن موسی(ع)

و قال سـحر أو مجنون

سحر و جنون، فاصله بسیاری از یکدیگر دارند; زیرا سحر، نوعی تبّحر و جنون سراسر آشفتگی و اشمئزازآور است و میان این دو سنخیتی نیست. از این رو سخن فرعون، نشانگر اضطراب شدید او در موضع گیری علیه منطق روشن موسی(ع) است.

ایمان

موانع ایمان به موسی(ع) 5

جامعه

آسیب شناسی اجتماعی 4; عوامل گمراهی جامعه 4

رهبران

نقش اجتماعی رهبران کفر 4

فرعون

آثار قدرت فرعون 5; اعراض فرعون 1; تحیر فرعون 8; تلاش فرعون 7; توجیه گری فرعون 7; تهمتهای فرعون 6; حق ناپذیری فرعون 7; حکومت فرعون 5; روش برخورد فرعون 6، 7، 8; عوامل گمراهی فرعون 5; فرعون و موسی(ع) 8; قصه فرعون 2; لجاجت فرعون 1; نقش فرعون 2; نگرانی فرعون 3

موسی(ع)

اعراض از موسی(ع) 1; بینات موسی(ع) 6; تهمت جادوگری به موسی(ع)6; تهمت جنون به موسی(ع) 6; قصه موسی(ع) 1، 3، 6، 8; ممانعت از رسالت موسی(ع) 2; نگرانی از نفوذ موسی(ع) 3