تفسیر آیات قرآن کریم- سوره النباء – آیه 39 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ذَلِکَ الْیَوْمُ الْحَقُّ فَمَن شَاء اتَّخَذَ إِلَی رَبِّهِ مَآبًا

این است آن روز حق، پس هر که بخواهد، راه بازگشتی به سوی پروردگار خود در پیش گیرد.

1 - روز قیامت، روزی عظیم و برپایی آن کاری حکیمانه است.

ذلک الیوم الحقّ

«ذلک» اشاره به دور است. به قرینه «عذاباً قریباً» ـ در آیه بعد ـ مراد از دوری قیامت، تأخیر زمانی آن نیست; بلکه بیانگر عظمت والا و فراتر از حد تصور آن است. «حقّ» به چیزی گفته می شود که براساس حکمت پدید آمده باشد.

2 - برپایی قیامت، حتمی و صحنه های آن، سراسر حق و منزّه از هر گونه باطل است.

ذلک الیوم الحقّ

درباره «حقّ»، معانی گوناگونی گفته شده است از جمله این که این کلمه مصدر و به معنای لزوم و ثبوت است و نیز نقطه مقابل باطل را «حقّ» گویند (مصباح). هر گاه مصدری صفت قرار گیرد، بر مبالغه دلالت دارد; بنابراین «روز حق»; یعنی، روزی سراسر حق.

3 - انتخاب راه خدا و هدف قرار دادن قرب او، دعوت الهی از تمام مردم

فمن شاء اتّخذ إلی ربّه مـابًا

تعبیر «إلی ربّه مأباً» ـ به قرینه «للطاغین مأباً» در آیات پیشین ـ دعوت به اعراض از فرجام طغیانگران (جهنم) و برگزیدن قرب خداوند به عنوان مقصد نهایی است. حرف «إلی» در «إلی ربّه» دلالت می کند که مقصد نهایی، راهی است که سمت و جهت آن به سوی خداوند باشد. این تعبیر کنایه از قرب به خداوند است; نه وصول به آن ذات اقدس; زیرا در آن صورت به حرف «إلی» نیازی نبود.

4 - توجّه به حقانیت قیامت، زمینه ساز جهت دادن تلاش ها و حرکت ها به سوی خداوند

فمن شاء اتّخذ إلی ربّه مـابًا

«فاء» در «فمن شاء...» برای تفریع است. مفاد آیه شریفه این است که چون قیامت حق است، بنابراین باید مقصد را به گونه ای برگزید که به سوی خدا باشد.

5 - انسان فرجام نیک یا بد را به خواست خود، انتخاب می کند و بر آن مجبور نیست.

فمن شاء اتّخذ إلی ربّه مـابًا

6 - حرکت به سوی خداوند و دستیابی به مقام قرب او، برای تمام انسان ها امکان پذیر است.

فمن شاء اتّخذ إلی ربّه مـابًا

7 - توجّه به حاکمیت تدبیر خداوند بر نظام زندگانی انسان ها، وادار کننده انسان به قرار دادن خویش در راه قرب به خدا

فمن شاء اتّخذ إلی ربّه مـابًا

از واژه «ربّ» و جایگاه آن در مفاد آیه، برداشت یاد شده استفاده می شود.

انسان

اختیار انسان 5

تقرب

دعوت به تقرب 3; زمینه تقرب به خدا 4، 6، 7

جبر

رد جبر 5

خدا

حرکت به سوی خدا 6; دعوتهای خدا 3

ذکر

آثار ذکر حاکمیت خدا 7; آثار ذکر حقانیت قیامت 4

سبیل الله

دعوت به سبیل الله 3

فرجام

منشأ حسن فرجام 5; منشأ فرجام شوم 5

قیامت

حتمیت قیامت 2; حقانیت قیامت 2; حکمت در قیامت 1; عظمت قیامت 1; ویژگیهای قیامت 1