تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الدخان- آیه28 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

کَذَلِکَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِینَ

بدین گونه [همه را از آنان گرفتیم] و آنها را به قومی دیگر به میراث دادیم.

1- هلاکت فرعونیان از پس روزگار رفاه و حق ستیزی، نمودی از برنامه خداوند در انتقام از مجرمان

إنّا منتقمون ... کذلک و أورثنـها

تعبیر «کذلک» از پی ترسیم فرجام شوم فرعونیان، تأکیدی بر مطلب و اشاره ای است به این که آنچه برای آنان اتفاق افتاده، نمودی از جریانی مستمر و سنتی الهی است.

2- مکیان ستیزه گر، به سرنوشت عبرت آموز فرعونیان هشدار داده شدند.

بل هم فی شکّ یلعبون ... کذلک

3- قرار گرفتن امکانات فرعونیان، در اختیار گروهی دیگر از مردم(بنی اسرائیل)

کذلک و أورثنـها قومًا ءاخرین

برداشت بالا بنابراین نکته است که مراد از «قوماً آخرین» گروهی از بنی اسرائیل باشد; چنان که در آیه 59 سوره «شعراء» آمده است. این گروه ممکن است بخشی از بنی اسرائیل بودند که در خروج از مصر با موسی(ع) همسفر نبودند.

4- انتقال تمدن و امکانات گسترده فرعونیان به قومی دیگر، براساس اراده الهی

کذلک و أورثنـها قومًا ءاخرین

5- امکانات دنیا، ناپایدار و غیرقابل اعتماد

کم ترکوا من جنّـت و ... کذلک و أورثنـها قومًا ءاخرین

6- سنت الهی در تاریخ، انتقال قدرت و اقتدار اقوام حق ستیز به دیگر ملت ها

کذلک و أورثنـها قومًا ءاخرین

بنابراین که «کذلک» اشاره به استمرار داشته باشد; تعبیر «و أورثناها» می رساند که باقی نماندن قدرت و اقتدار برای همیشه در اختیار یک قوم و انتقال آن به سایر اقوام، از سنت های الهی است.

7- بازگشت بنی اسرائیل به مصر و برخورداری آنان از ثروت و امکانات آن سرزمین، پس از هلاکت فرعونیان *

کذلک و أورثنـها قومًا ءاخرین

برداشت یاد شده بدان احتمال است که مراد از «قوماً آخرین» تمام بنی اسرائیل باشد.

اقوام

جایگزینی اقوام 6; منشأ قدرت اقوام 6

امکانات دنیوی

ناپایداری امکانات دنیوی 5

بنی اسرائیل

بازگشت بنی اسرائیل به مصر 7; تاریخ بنی اسرائیل 7; وراثت بنی اسرائیل 3، 7

خدا

اراده خدا 4; انتقامهای خدا 1; سنتهای خدا 6

عبرت

عوامل عبرت 2

فرعونیان

استفاده از امکانات فرعونیان 3; امکانات دنیوی فرعونیان 7; عبرت از فرجام فرعونیان 2; انتقال امکانات دنیوی فرعونیان 4; هلاکت فرعونیان 1، 7

مجرمان

انتقام از مجرمان 1

مشرکان مکه

هشدار به مشرکان مکه 2