تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الحشر – آیه 18 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بمَا تَعْمَلُونَ
ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا پروا داشته باشید; و باید هر کسی بنگرد که برای فردا چه پیش فرستاده است؟ و از خدا پروا داشته باشید، همانا خداوند به آنچه می کنید آگاه است.
1 - دعوت خداوند از اهل ایمان، به رعایت تقوا
یـأیّها الذین ءامنوا اتّقوا اللّه
2 - ایمان، مقتضی رعایت تقوا و پرهیز از مخالفت با خداوند
یـأیّها الذین ءامنوا اتّقوا اللّه
از این که خداوند، مؤمنان را با وصف ایمان مورد دعوت قرار داده است، مطلب بالا استفاده می شود.
3 - متقی بودن، شرط ثمربخشی ایمان
یـأیّها الذین ءامنوا اتّقوا اللّه
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که مخاطبان آیه شریفه، پس از نیل به «ایمان»، به تقوا فراخوانده شده اند.
4 - اعمال آدمی، پیش فرستاده های او به جهان آخرت
و لتنظر نفس ما قدّمت لغد
5 - لزوم حساسیت و مراقبت انسان، نسبت به اعمال و اندوخته های خویش برای آخرت و لتنظر نفس ما قدّمت لغد
6 - محاسبه اعمال و مراقبت بر آن، لازمه تقوا است.
اتّقوا اللّه و لتنظر نفس ما قدّمت لغد و اتّقوا اللّه
7 - قیامت، روز دریافت نتایج اعمال دنیوی است.
و لتنظر نفس ما قدّمت لغد
واژه «غد»، اشاره به قیامت دارد.
8 - روز برخورداری انسان از نتایج اعمال خویش (قیامت )، چون فردا نزدیک است.
و لتنظر نفس ما قدّمت لغد
کاربرد واژه «غد» برای «قیامت»، بیان کننده معنای یاد شده است; چرا که نزدیک ترین روز به انسان «فردا» است.
9 - توجه به نزدیکی قیامت، عامل حساسیت فزون تر نسبت به اعمال خویش
و لتنظر نفس ما قدّمت لغد
از به کار گرفته شدن واژه «غد» به جای قیامت، برداشت یاد شده استفاده می شود.
10 - محاسبه اعمال و مراقبت بر کردار، هم ریشه در تقوا دارد و هم روحیه تقوا را رشد داده، شکوفا می سازد.
و لتنظر نفس ... و اتّقوا اللّه
از قرار گرفتن عبارت «و لتنظر...» در میان دو «اتّقوا اللّه»، استفاده می شود که محاسبه نفس از یک سو، متکی به تقوا است و از سوی دیگر عامل شکوفایی و تکامل آن می باشد.
11 - رعایت تقوا در حل پیروزی و اقتدار توصیه خداوند به مؤمنان *
یـأیّها الذین ءامنوا اتّقوا اللّه و لتنظر ... و اتّقوا اللّه
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که پس از آیات مربوط به غزوه بنی نضیر و پیروزی مسلمانان بر کافران و منافقان، سخن از بایستگی تقوا به میان آمده است.
12 - احساس اقتدار و ایمنی از آسیب دشمن، زمینه ساز غفلت و کم تقوایی است.*
یـأیـّها الذین ءامنوا اتّقوا اللّه و لتنظر ... و اتّقوا اللّه
در آیات پیشین خداوند به مؤمنان اطمینان داد که کافران یهود از این پس، تاب رویارویی مستقیم نخواهند داشت و منافقان هم کاری از پیش نخواهند برد; ولی پس از آن اطمینان بخشی، اکنون توصیه به تقوا کرده است. گویی که احساس ایمنی، زمینه غفلت را فراهم می آورد.
13 - انسان همواره در معرض لغزش و نیازمند توصیه و تذکر به تقوا
یـأیّها الذین ءامنوا اتّقوا اللّه ... و اتّقوا اللّه
از این که مؤمنان مورد دعوت های مکرر «اتّقوا...» قرار گرفته اند; نیاز آن به این دعوت استفاده می شود.
14 - خداوند، دارای آگاهی ژرف و همه جانبه نسبت به اعمال آدمیان
إنّ اللّه خبیر بما تعملون
15 - آگاهی ژرف خداوند به اعمال خلق، پشتوانه نظام کیفر و پاداش
و لتنظر نفس ما قدّمت لغد ... إنّ اللّه خبیر بما تعملون
توجه به پیوند مفهومی صدر آیه (مسؤولیت اخروی انسان در قبال کرده های خویش) و ختام آیه (علم و آگاهی ژرف الهی) مطلب بالا را نتیجه می دهد.
16 - توجه به آگاهی همه جانبه خداوند به اعمال، زمینه ساز گرایش آدمی به تقوا
و اتّقوا اللّه إنّ اللّه خبیر بما تعملون
«إنّ اللّه خبیر...» در مقام تعلیل و بیانگر علت لزوم تقوا است.
اتکا
اتکا به قدرت 12
انسان
نیازهای معنوی انسان 13
ایمان
آثار ایمان 2; شرایط تأثیر ایمان 3
پیروزی
تقوا در پیروزی 11
تقوا
آثار تقوا 3، 10; اهمیت تقوا 13; توصیه به تقوا 1، 11; زمینه بی تقوایی 12; زمینه تقوا 2، 16; شرایط تقوا 6; عوامل تقوا 10
توشه
توشه اخروی 4
خدا
آثار علم غیب خدا 15; تضمین پاداشهای خدا 15; تضمین کیفرهای خدا 15; توصیه های خدا 1، 11; علم خدا به اعمال 14، 15; علم غیب خدا 14; وسعت علم خدا14
دشمنان
دشمن شناسی 12
ذکر
آثار ذکر علم خدا 16; آثار ذکر نزدیکی قیامت 9
عصیان
اجتناب از عصیان خدا 2
عمل
آثار اخروی عمل 4، 7، 8; آثار حسابرسی عمل 10; اهمیت مراقبت بر عمل 5; حسابرسی عمل 6; زمینه حسابرسی عمل 10; زمینه مراقبت بر عمل 9; مراقبت برعمل 6
غفلت
عوامل غفلت 12
قیامت
نزدیکی قیامت 8; ویژگیهای قیامت 7
مؤمنان
توصیه به مؤمنان 1، 11
نیازها
نیاز به تذکر 13