تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الحجرات- آیه18 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ غَیْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بمَا تَعْمَلُونَ

بی تردید خداوند نهان آسمان ها و زمین را می داند و خدا به هر چه می کنید بینا است.

1 ـ خداوند، آگاه به اسرار نهفته (غیب) آسمان ها و زمین

إنّ اللّه یعلم غیب السمـوت و الأرض

2 ـ خداوند، دارای بصیرت و بینایی عمیق نسبت به اعمال آدمیان

و اللّه بصیر بما تعملون

3 ـ اعمال آدمیان، نشانگر میزان صداقت آنان در ادّعای ایمان

یمنّون علیک أن أسلموا ... و اللّه بصیر بما تعملون

با توجه به این که سیاق آیات، در زمینه کسانی است که به گزاف مدعی ایمان اند; تعبیر «و اللّه بصیر بما تعملون» می تواند نظر به مطلب بالا داشته باشد.

4 ـ اعمال آدمی، دارای وجوهی پیچیده و بازشناسی خلوص و ناخالصی آن، نیازمند بصیرتی الهی است.

و اللّه بصیر بما تعملون

به کار رفتن واژه «بصیر» (شناخت عمیق) در مورد اعمال، بیانگر این نکته است که عمل ظاهری دارد و ژرفایی; که خداوند با بصیرت مخصوص خویش، لایه های پنهان عمل را از پوسته ظاهری آن متمایز می سازد.

5 ـ تحلیل انگیزه های اهداف نهفته آدمیان در اعمال، بسی دقیق تر از آگاهی یافتن به اسرار پنهان نظام ماده*

إنّ اللّه یعلم غیب السمـوت و الأرض و اللّه بصیر بما تعملون

در مورد غیب آسمان ها و زمین (نظام ماده)، واژه «یعلم» به کار رفته; ولی در مورد اعمال آدمیان واژه «بصیر» استخدام شده است. از این نکته استفاده می شود که شناخت پنهانی های نظام ماده، با «علم» صورت می گیرد; ولی تحلیل درون مایه های عمل آدمی با علم ساده مسیر نیست; بلکه نیازمند بصیرت و بینش عمیق است.

6 ـ توجّه به علم و بصیرت الهی، بازدارنده انسان از بی صداقتی در عقیده و ناخالصی در عمل

یمنّون علیک أن أسلموا ... إنّ اللّه یعلم غیب ... و اللّه بصیر بما تعملون

تذکر به علم و بصیرت الهی، در پایان آیاتی که مدعیان ایمان را به سبب بی صداقتی ملامت کرده است، می تواند پیامدار معنای یاد شده باشد.

7 ـ آسمان ها و زمین، علاوه بر ابعاد مادی و مشهود، دارای زوایایی پنهان و اسراری نامکشوف بر آدمیان

یعلم ما فی السمـوت و ما فی الأرض ... یعلم غیب السمـوت و الأرض

در آیات پیشین سخن از علم خدا به مطلق موجودات هستی بود; ولی در این آیه بر زوایای پنهان و نامکشوف آن تأکید شده است. جمع دو آیه، بیانگر معنای بالا است.

آسمان

غیب آسمان ها 1، 7

آفرینش

علم به رازهای آفرینش 5

اخلاص

زمینه اخلاص 6; زمینه تشخیص اخلاص 4

ادعا

ملاک صحت ادعا 3

انسان

علم به اعمال انسان 5

ایمان

ادعای ایمان 3

خدا

آثار بصیرت خدا 4; بصیرت خدا 2; علم خدا به اعمال 2; علم غیب خدا 1

دروغ

موانع دروغ 6

ذکر

آثار ذکر علم خدا 6; ذکر بصیرت خدا 6

زمین

غیب زمین 1، 7

عمل

آثار عمل 3