تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الحجرات- آیه10 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ
جز این نیست که مؤمنان باهم برادرند پس میان دو برادرتان آشتی برقرار کنید و از خدا پروا داشته باشید، باشد که مورد رحمت قرار گیرید.
1 - مؤمنان، به راستی برادر یکدیگراند.
إنّما المؤمنون إخوة
2 - اخوت و برادری، بارزترین صفت در زندگی اجتماعی مؤمنان
إنّما المؤمنون إخوة
با توجه به این که حصر «إنّما» ناظر به خبر است، مطلب بالا استفاده می شود.
3 - ایمان، برقرارکننده دوستی و پیوند عمیق میان انسان ها
إنّما المؤمنون إخوة
عنوان «المؤمنون»، مشعر به علیت است.
4 - ستیز میان مؤمنان، ناسازگار با روح ایمانی و برادری و نیازمند زدایش هر چه سریع تر آن
إنّما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم
5 - مؤمنان، در نظام برادری دینی، دارای مسؤولیت در قبال یکدیگر
إنّما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم
6 - انسان های بی تفاوت در قبال مشکلات و درگیری های جامعه اسلامی، فاقد روح واقعی ایمان
إنّما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم
از فای «فأصلحوا» استفاده می شود که نتیجه ایمان و برادری واقعی، اقدام عملی در جهت ایجاد الفت و رفع مشکلات مؤمنان است. پس آن جا که ثمره مشهود نباشد، اصل ایمان مورد تردید قرار می گیرد.
7 - تأمین و حفظ منافع یکایک مؤمنان، در پرتو حاکمیت روح برادری بر تمامی اعضای جامعه *
فأصلحوا بین أخویکم
از تعبیر «أخویکم»، این نکته استفاده می شود که مؤمنان در یک جامعه، چونان برادران واقعی خود شماهستند که دوستی و صلح آنان مفید به حال شما و نزاع ایشان برهم زننده آرامش خود شما است.
8 - نیاز همیشگی جامعه اسلامی، به تبلیغ روح برادری و تحکیم مودت میان اعضای آن
إنّما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم
از این که خداوند، به گونه ای مؤکد، روح برادری، دوستی و مسالمت را در میان مؤمنان زنده ساخته و این حقایق را به ایشان یاد آور شده است; مطلب بالا استفاده می شود.
9 - لزوم رعایت تقوا و ارزش های الهی، در میانجی گری و ایجاد صلح میان مؤمنان
فأصلحوا ... و اتّقوا اللّه
برداشت بالا بنابر این نکته است که امر «اتّقوا...» نظر به کیفیت اصلاح گری داشته باشد; چنان که در آیه قبل، خداوند رعایت عدالت در اصلاح گری را یادآور شده است.
10 - فروهشتن مسؤولیت های دینی و بی تفاوتی در برابر مشکلات جامعه، بی تقوایی است.
فأصلحوا ... و اتّقوا اللّه
از مفهوم آیه شریفه، استفاده می شود که اگر به وظایف یاد شده در صدر آیه عمل نشود و مؤمنان خود را در قبال دیگر برادران ایمانی مسؤول ندانند، تقوا را رعایت نکرده اند.
11 - رعایت تقوای الهی، هموار کننده راه بهره مندی از رحمت خداوند
و اتّقوا اللّه لعلّکم ترحمون
12 - برخورداری از رحمت خدا، در پرتو خدمت و رحمت انسان به بندگان مؤمن او *
فأصلحوا ... و اتّقوا اللّه لعلّکم ترحمون
از ارتباط «فأصلحوا...» با «لعلّکم ترحمون» می توان این تأثیر متقابل را استفاده کرد; یعنی، رحمت بر مؤمنان و تلاش برای رفع اختلافات آنان، موجب جلب رحمت الهی نسبت به انسان است.
13 - تفرقه و اختلاف در جامعه اسلامی به بی تفاوتی در قبال آن، مایه محرومیت از رحمت الهی
فأصلحوا بین أخویکم و اتّقوا اللّه لعلّکم ترحمون
فرمان «اتّقوا اللّه» هم نظر به کسانی دارد که با یکدیگر اختلاف دارند و هم کسانی که موظف به رفع اختلاف اند. از این نکته، استفاده می شود که اگر مسلمانان به وظیفه خود عمل نکنند و به اختلاف ها پایان ندهند، نباید دل به رحمت الهی ببندند.
14 - حاکمیت رحمت الهی بر جامعه، منوط به خیر خواهی آحاد مردم نسبت به یکدیگر *
إنّما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم و اتّقوا اللّه لعلّکم ترحمون
خطاب «لعلّکم ترحمون» عام است و به حاکمیت رحمت الهی بر عموم جامعه نظر دارد و صدر آیه، حرکت اصلاح آفرین افراد جامعه را شرط این رحمت فراگیر قلمداد کرده است.
اختلاف
آثار اختلاف 13; اهمیت حل اختلاف 4
اصلاح
تقوا در اصلاح 9; روش اصلاح 9
ایمان
آثار ایمان 3، 4; فاقدان ایمان 6
برادری
آثار برادری 7; اهمیت تبلیغ برادری 8
تقوا
آثار تقوا 11; نشانه های بی تقوایی 10
جامعه
بی تفاوتی در مشکلات جامعه 10; نیازهای جامعه اسلامی 8
خدا
زمینه رحمت خدا 11، 12، 14; عوامل محرومیت از رحمت خدا 13
خیرخواهی
آثار خیرخواهی 14; اهمیت خیرخواهی 14
دشمنی
موانع دشمنی 4
دوستی
زمینه دوستی 3
مؤمنان
آثار امداد به مؤمنان 12; برادری مؤمنان 1، 2; بی تفاوتی در حل مشکلات مؤمنان 6; تأمین منافع مؤمنان 7; صفات مؤمنان 2; مسؤولیت اجتماعی مؤمنان 5
تصاویر ضمیمه
