تفسیر آیات قرآن کریم – سوره البینة– آیه5- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاء وَیُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَیُؤْتُوا الزَّکَاةَ وَذَلِکَ دینُ الْقَیِّمَةِ
و فرمان نیامد مگر این که خدا را پرستش کنند، در حالی که دین را برای او خالص ساخته و به حق متمایل شده باشند و نماز برپا دارند و زکات بدهند و این است دین [امّت] استوار.
1 - خداوند، هرگز به شرک و بندگی غیر او فرمان نداده است.
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه
2 - ادیان آسمانی، از تعالیم انحرافی مبرّا بوده و مردم را تنها به عبادت خداوند، اخلاص، اعتدال در دین، اقامه نماز و پرداخت زکات، فرمان داده اند.
و ما تفرّق الذین أُوتوا الکتـب ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوة و یؤتوا الزکوة
حصر در «إلاّ لیعبدوا اللّه»، حصر اضافی و در مقایسه با تفرقه ای است که آیه قبل آن را گریبان گیر پیروان ادیان آسمانی دانسته بود. بنابراین مفاد آیه این است که خداوند، به تفرقه فرمان نداده است; بلکه خواسته او توحید، اعتدال، نماز و زکات است.
3 - امت های پیشین، با وجود برهانِ روشن الهی، گرفتار عبادت غیر خدا شده، خود را به آن موظف می پنداشتند.
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه
تعبیر «و ما اُمروا...»، تعریض به تفرقه گران است که نباید امر خدا را بهانه قرار دهند; زیرا او به شرک فرمان نداده است.
4 - ادیان آسمانی، با یکدیگر هماهنگ بوده و اختلافات دینی مردم ارتباطی به تعالیم آنها ندارد.
و ما تفرّق الذین ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین
5 - انجام دادن وظیفه بندگی در برابر خداوند، در گرو منحصر دانستن شریعت، به ادیان آسمانی است.
لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین
«دین»، اسم تمام کارهایی است که خداوند با آن عبادت می شود. این کلمه، در معانی دیگر; از قبیل «جزاء»، «اسلام»، «عادت»، «عبادت» و «طاعت» (قاموس) و به صورت استعاره در معنای شریعت (مفردات راغب) نیز استعمال شده است. سیاق آیه با معانی عبادت، طاعت و شریعت تناسب بیشتری دارد.
6 - خداوند، در تمام ادیان آسمانی انسان ها را به بندگی خالصانه و به دور از انحراف، فرمان داده است.
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء
«حنیف» (مفرد «حنفاء»)، به معنای کسی است که به سوی دین درست و راست، تغییر جهت داده است (مقاییس اللغة).
7 - اقامه نماز و پرداخت زکات، فرمانی الهی برای پیروان تمام ادیان آسمانی
و ما أُمروا إلاّ ... و یقیموا الصلوة و یؤتوا الزکوة
8 - استواری و سامان بخشی، ویژه دینی است که بدون پیرایه باشد و مردم را به عبادت خالصانه و معتدل، اقامه نماز و پرداخت زکات فرمان دهد.
و ما أُمروا إلاّ... و ذلک دین القیّمه
9 - ادیان آسمانی، دارای استقامت و مایه پایدار ماندن مردم است.
و ذلک دین القیّمه
«قیّمة»، در معانی «قوام بخش» و «مستقیم» هر دو استعمال شده است. در عبارت «دین القیّمة»، موصوف به صفت خود اضافه شده و حرف «تاء» در «قیّمة» برای مبالغه است. برخی آن را صفت برای موصوف محذوف و اصل تعبیر را «دین الکتب القیّمة» (اشاره به «کتب قیّمة» در آیات قبل) یا «دین الملّة القیّمة» (دین امت استوار) می دانند. در این صورت، حرف «تاء» نشانه تأنیث خواهد بود.
10 - عبادت خداوند، عقاید توحیدی، ادای نماز و پرداخت زکات، سامان دهنده امور انسان ها است.
لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوة و یؤتوا الزکوة و ذلک دین القیّمة
11 - اهل کتاب، دین خود را با تعالیم غیر الهی، آمیختند و خود به انحراف کشیده شدند.
و ما تفرّق الذین أُوتوا الکتـب ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء
اوامر الهی برای اهل کتاب، بیش از اموری بوده که این آیه از آنها یاد کرده است. بنابراین اکتفا به آنها، تعریض به اهل کتاب خواهد بود که خود را با آن امور، بیگانه ساخته بودند.
12 - اهل کتاب، به نماز و زکات در آیین خویش، بی اعتنا بودند.
و ما تفرّق الذین أُوتوا الکتـب ... و ما أُمروا إلاّ... و یقیموا الصلوة و یؤتوا الزکوة
13 - اسلام، دینی توحیدی و معتدل و فراخوان مردم به اقامه نماز و پرداخت زکات
و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه مخلصین له الدین حنفاء و یقیموا الصلوة و یؤتوا الزکوة
مراد از «الذین اُوتوا الکتاب» ـ که مرجع ضمیر «أمروا» است ـ ممکن است آن دسته از اهل کتاب باشد که به اسلام کفر ورزیدند. در این مبنا، «الذین کفروا» در آیه اول نیز، به همان گروه نظر دارد.
14 - سرپیچی کافران اهل کتاب و مشرکان، از پذیرش اسلام و محروم ساختن خویش از توحید، اعتدال، نماز و زکات، شگفت آور است.
لم یکن الذین کفروا ... منفکّین ... و ما أُمروا إلاّ لیعبدوا اللّه ... حنفاء و یقیموا الصلوة و یؤتوا الزکوة
چنانچه جمله «و ما أمروا...»، ناظر به اوامر اسلامی باشد، مفاد آیه ـ با توجّه به ارتباط آن با آغاز سوره ـ این می شود که مگر اسلام، چه اوامری دارد که کافران، همچنان از مرام خود منفکّ نشده و به این دین روی نمی آورند؟!; این دین که سراسر توحید و نماز و زکات است، چه فرمان نادرستی در آن است که آنان از پذیرش این دین، امتناع میورزند؟!.
اختلاف دینی
عوامل اختلاف دینی 4
اخلاص
اهمیت اخلاص 6; دعوت به اخلاص 2
ادیان آسمانی
اتقان ادیان آسمانی 9; تنزیه ادیان آسمانی 2; دعوت ادیان آسمانی 2; نقش ادیان آسمانی 9; هماهنگی ادیان آسمانی 4
استقامت
عوامل استقامت 9
اسلام
اعتدال اسلام 13; دعوتهای اسلام 13; شگفتی اعراض از اسلام 14; ویژگیهای اسلام 13
اعتدال
دعوت به اعتدال 2; شگفتی محرومیت از اعتدال 14
امتها
کفر امتها ی پیشین 3
اهل کتاب
آثار گمراهی اهل کتاب 11; بی اعتنایی اهل کتاب 12; شگفتی عصیان اهل کتاب 14; محرومیت اهل کتاب 14
ایمان
آثار ایمان به ادیان آسمانی 5
توحید
شگفتی محرومیت از توحید 14
خدا
اوامر خدا 1، 6، 7; خدا و شرک 1; زمینه عبودیت خدا 5
دین
استحکام در دین 8; التقاط در دین 11; تنزیه دین 8; ویژگیهای دین 8
زکات
آثار ادای زکات 10; بی اعتنایی به ادای زکات 12; دعوت به ادای زکات 2، 8، 13; زکات در ادیان آسمانی 7; شگفتی محرومیت از ادای زکات 14
زندگی
عوامل هدفمندی زندگی 10
عبادت
آثار عبادت خدا 10; اخلاص در عبادت 6; دعوت به عبادت 2; دعوت به عبادت خالصانه 8; عبادت غیر خدا 3
عبودیت
عبودیت غیر خدا 1
مشرکان
شگفتی عصیان مشرکان 14; محرومیت مشرکان 14
نماز
آثار برپایی نماز 10; بی اعتنایی به نماز 12; دعوت به برپایی نماز 2، 8، 13; شگفتی محرومیت از نماز 14; نماز در ادیان آسمانی 7
تصاویر ضمیمه
