تفسیر آیات قرآن کریم – سوره الانشراح– آیه7- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ

پس هر وقت فرصت یافتی [برای جلب آسانی ]زحمت نیایش را بر خود هموار کن.

 

1 - بهره بردن از ساعات فراغت و به زحمت افکندن خویش در آن فرصت ها برای دعا، فرمان خداوند به پیامبر(ص)

 

فإذا فرغت فانصب

از آن جا که متعلق «إذا فرغت» ذکر نشده است، مفاد آن را می توان بر هرگونه فراغتی ـ از جمله فراغت از «نماز» یا «فرائض» یا «امور دنیایی» ـ تطبیق داد. «نَصَبَ» (ماضی «انصَبْ); یعنی، به رنج و تعب افکند (مصباح). به قرینه آیه بعد، مراد از آن، اشتغال به تضرّع و دعا به درگاه خداوند است.

 

2 - اوقات فراغت انسان، باید با توجّه به خدا و دعا به درگاه او سپری شود.

 

فإذا فرغت فانصب

 

3 - برای توجّه به خدا و درخواست از او، باید نهایت تلاش را به کار برد.

 

فانصب

 

4 - به زحمت افکندن خویش در اوقات فراغت، برای دعا به درگاه خداوند، تلاشی ثمربخش و درپی دارنده آسانی و آسودگی است.

 

إنّ مع العسر یسرًا . فإذا فرغت فانصب

حرف «فاء»، این آیه را بر مفاد آیه قبل تفریع کرده است; یعنی، حال که هر دشواری، سهولت آفرین است; پس سختیِ تضرع و دعا را بر خود هموار ساز.

 

5 - توجّه به امدادهای ویژه خداوند، برانگیزاننده پیامبر(ص) به استفاده از فرصت های فراغت، برای سخت کوش بودن در عبادت و دعا

 

ألم نشرح ... و وضعنا ... و رفعنا ... فإذا فرغت فانصب

 

6 - تلاش برای عبادت و دعا، تکلیفی الهی برعهده بهره مندان از نعمت

 

ألم نشرح ... و وضعنا... و رفعنا... فإذا فرغت فانصب

خطاب آیه شریفه گرچه متوجّه پیامبر(ص) است; ولی از تفریع «فإذا فرغت...» بر نعمت های بیان شده در آغاز سوره، می توان اصلی کلی انتزاع کرد و بر همگان تعمیم داد.

 

7 - «عن مَسْعدَة بن صَدَقَة قال: سمعت جعفراً یقول: کان أبی(رضی اللّه عنه) یقول: فی قول اللّه تبارک و تعالی «فإذا فرغت فانصب . و إلی ربّک فارغب» إذا قَضَیْتَ الصلاة بعد أن تُسَلِّم و أنت جالس فانصب فی الدّعاء من أمر الدنیا و الآخرة فإذا فرغت من الدعاء فارغب إلی اللّه تبارک و تعالی أن یتقبّلها منک;(1)

 

از مسعدة بن صدقه روایت شده که گفت: از امام صادق(ع) شنیدم که می فرمود: پدرم ـ که خداوند از او راضی باد ـ درباره سخن خداوند تبارک و تعالی «فإذا فرغت فانصب . و إلی ربّک فارغب» می فرمود: زمانی که نماز را بعد از سلام به پایان رساندی و هنوز نشسته ای، برای امر دنیا و آخرت در دعا بکوش پس هنگامی که از دعا فارغ شدی، به درگاه خدای تبارک و تعالی تضرّع و زاری کن که آن را از تو قبول کند».

 

8 - [«فی فقه الرّضا(ع)] قال: لا صلاة إلاّ باسباغ الوضوء و احضار النیّة و خلوص الیقین و إفراغ القلب و ترک الأشغال و هو قوله «فإذا فرغت فانصب . و إلی ربّک فارغب»;(2)

 

[در کتاب «فقه الرضا(ع)» آمده که] آن حضرت فرمود: نماز نیست; مگر با شاداب ساختن وضو و حاضر داشتن نیت و یقین خالص و خالی کردن قلب [از یاد غیر خدا ]و ترک سرگرمی ها و این است [معنای] سخن خدا [که فرمود:] «فإذا فرغت فانصب . و إلی ربّک فارغب».

آرامش

زمینه آرامش 4

آسانی

زمینه آسانی 4

انگیزش

عوامل انگیزش 5

اوقات

آثار استفاده از اوقات فراغت 4; استفاده از اوقات فراغت 1، 2; اهمیت اوقات فراغت 2; منشأ استفاده از اوقات فراغت 5

خدا

توصیه های خدا 1

دعا

آثار دعا 4; آداب دعا 3، 7; استقامت در دعا 3; اهمیت دعا 6; تضرع در دعا 7; دعا در اوقات فراغت 1، 2، 4، 5

ذکر

آثار ذکر 5; ذکر امدادهای خدا 5; ذکر خدا در اوقات فراغت 2

روایت 7، 8

عبادت

اهمیت عبادت 6

محمد(ص)

تلاش محمد(ص) 5; توصیه دعا به محمد(ص) 1; دعای محمد(ص) 5

نعمت

تکلیف مشمولان نعمت 6

نماز

آداب نماز 8; تعقیبات نماز 7; نشاط در نماز 8

پی نوشت ها :

1. قرب الاسناد، ص 7، ح 22; تفسیر برهان، ج 4، ص 476، ح 14.

2. فقه الرضا، ص 70; بحارالأنوار، ج 81، ص 243، ح 29.