تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الاحقاف- آیه9 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قُلْ مَا کُنتُ بدْعًا مِّنْ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِی مَا یُفْعَلُ بی وَلَا بکُمْ إِنْ أَتَّبعُ إِلَّا مَا یُوحَی إِلَیَّ وَمَا أَنَا إِلَّا نَذیرٌ مُّبینٌ

 

بگو: من نوظهوری از رسولان نیستم و نمی دانم با من و با شما چه خواهد شد، جز آنچه را که به من وحی می شود پیروی نمی کنم و من جز اخطارکننده ای آشکار نیستم.

 

1- حمایت خداوند از پیامبر(ص)، با ارائه رهنمود به آن حضرت در قبال تشکیک کافران

 

أم یقولون افتریه ... قل ما کنت بدعًا من الرسل

 

2- رسالت پیامبر اکرم(ص)، در تداوم خط رسالت فرستادگان الهی

 

قل ما کنت بدعًا من الرسل

تعبیر «ما کنت بدعًا من الرسل» بدین معنا است که رسالت پیامبر اسلام(ص)، بدعت و امری بی سابقه نیست که پذیرش و درک آن، برای مردم دشوار باشد.

 

3- پیوستگی و تشابه برنامه پیامبران الهی

 

قل ما کنت بدعًا من الرسل

کافران در برابر پیامبر(ص) و قرآن موضع می گرفتند و از مسأله رسالت آن حضرت و نزول قرآن، اظهار شگفتی می کردند. پیامبر(ص) در مقابل این استبعاد، اظهار می دارد که برنامه وی و محتوای آن، همان برنامه پیامبران پیشین و پیام کتاب های آسمانی است و امری تازه نیست تا مورد استبعاد قرار گیرد.

 

4- هماهنگی محتوای قرآن با تعالیم پیامبران پیشین، گواه آسمانی بودن آن و حقانیت رسالت پیامبر(ص)

 

أم یقولون افتریـه ... قل ما کنت بدعًا من الرسل

واژه «بدعاً» می تواند ناظر به شخص پیامبر(ص) باشد; یعنی، او اولین رسولی نیست که مبعوث شده است; بلکه قبل از او نیز رسولان دیگری بوده اند. هم چنین می تواند ناظر به اقوال و افعال پیامبر(ص) باشد; یعنی، آن حضرت ابداع کننده اقوال و سخنان تازه ای نیست; بلکه سخنان او پیشینه در اقوال و سخنان پیامبران گذشته دارد. برداشت یاد شده براساس احتمال دوم است.

 

5- اطلاع از آینده و سرنوشت فرد فرد بشر، خارج از قلمرو رسالت و مسؤولیت پیامبر(ص)

 

قل ... و ما أدری ما یفعل بی و لا بکم

 

6- رسالت فرستادگان الهی، مستلزم آگاهی ایشان نسبت به همه امور غیبی نیست.

 

قل ما کنت ... و ما أدری ما یفعل بی و لا بکم

خداوند، در این آیه از یک سو رسالت پیامبر(ص) را تأیید کرده و از سوی دیگر بیان داشته است که پیامبر ممکن است، حتی از سرنوشت شخص خویش بی اطلاع باشد; زیرا او تنها پیامدار انذارهای خداوند است و این منصب مستلزم اطلاع وی بر همه حقایق نیست.

 

7- مشرکان، خوستار اخبار و پیشگویی پیامبر(ص) از آینده و سرنوشت افراد

 

و ما أدری ما یفعل بی و لا بکم

از پاسخ آیه شریفه، انتظار مذکور دانسته می شود.

 

8- درخواست های کافران از پیامبراکرم(ص)، انتظارهایی فراتر از محدوده رسالت و مأموریت آن حضرت

 

قل ما کنت بدعًا من الرسل و ما أدری ما یفعل بی و لا بکم

از لحن پاسخ موجود در آیه شریفه، می توان نوع درخواست ها و انتظارهای کافران را شناخت. آنها برای پیامبر(ص) ویژگی هایی را یاد می کردند که رسولان پیشین واجد آن ویژگی نبودند. قرآن در پاسخ آنان می گوید: پیامبراکرم(ص) فردی است چون سایر رسولان و انتظارهایی که کافران از او دارند، از دایره رسالت بیرون است.

 

9- پیامبراکرم(ص)، تنها متکی به وحی و پیرو رهنمودهای خداوند

 

إن أتّبع إلاّ ما یوحی إلیّ

 

10- آگاهی پیامبر(ص) به حقایق غیبی، تنها برگرفته از منبع وحی

 

و ما أدری ما یفعل بی و لا بکم إن أتّبع إلاّ ما یوحی إلیّ

از ارتباط جمله «و ما أدری» با «إن أتّبع»، مطلب یاد شده استفاده می شود.

 

11- پاسخ مثبت پیامبر(ص) به اقتراحات و معجزه طلبی کافران، تنها منوط به اجازه خداوند

 

قل ... و ما أدری ... إن أتّبع إلاّ ما یوحی إلیّ

از آیه شریفه، استفاده می شود که کافران، معجزات مختلفی را از پیامبر(ص) می طلبیدند. خداوند در پاسخ آنان فرموده است: ای پیامبر! به آنان بگو من از خود هیچ ندارم و چیزی نمی دانم; بلکه ارائه معجزه و خبر دادن از امور غیبی، تنها با اجازه خداوند صورت می گیرد.

 

12- مسؤولیت اصلی پیامبراکرم(ص)، انذار مردم با بیانی واضح و روشن

 

و ما أنا إلاّ نذیر مبین

 

13- انذارهای پیامبر(ص) نسبت به امت، برگرفته از منبع وحی

 

إن أتّبع إلاّ ما یوحی إلیّ و ما أنا إلاّ نذیر مبین

از ارتباط عبارت «إن أتّبع» با «ما أنا إلاّ نذیر مبین»، مطلب یاد شده استفاده می شود.

 

14- دریافت وحی، تفاوت و امتیاز محوری پیامبران از دیگر مردمان

 

قل ما کنت بدعًا ... و ما أدری ... إن أتّبع إلاّ ما یوحی إلیّ و ما أنا إلاّ نذیر مبین

کافران از پیامبر(ص)، انتظارهای فوق بشری داشتند. پیامبر(ص) مأمور شد تا به آنان یادآور شود که من نیز چون دیگر پیامبران، خصائص بشری دارم; با این تفاوت که به من وحی شده و در آگاهی های خویش تابع وحی می باشم. این نشان می دهد که تمامی کمالات پیامبر(ص) بر محور دریافت وحی و پیروی از آن، استوار است.

 

15- نیاز عمیق بشر به انذارهای پیامبران الهی، برای گرایش یافتن به حق

 

قل ... و ما أنا إلاّ نذیر مبین

با توجه به این که تمام رسالت پیامبر(ص) در این آیه، در بعد انذار خلاصه شده است، نیاز اساسی بسیاری از انسان ها به انذار در مسیر هدایت استفاده می شود.

 

16- لزوم برخورداری مبلغان دینی، از بیان و پیامی روشن و خالی از پیچیدگی و ابهام

 

و ما أنا إلاّ نذیر مبین

وصف «مبین» تأکید بر اهمیت روشنی بیان در مقام انذار خلق است. در حقیقت این آیه گزارشی است از شیوه تبلیغ و انذار پیامبر(ص)، تا رهنمودی برای تمامی مبلغان دینی باشد.

انبیا

آثار رسالت انبیا 6; تداوم رسالت انبیا 2; علم غیب انبیا 6; محدوده علم انبیا 6; وحی به انبیا14; ویژگیهای انبیا 14; هماهنگی انبیا 3

انسان

نیازهای معنوی انسان 15

تبلیغ

اهمیت فصاحت در تبلیغ 16

حمایت خدا

مشمولان حمایت خدا 1

خدا

آثار اذن خدا 11; هدایتهای خدا 1

قرآن

دلایل وحیانیت قرآن 4; هماهنگی قرآن با تعالیم انبیا 4

کافران

توقعات بیجای کافران 8; شبهه افکنی کافران 1

مبلغان

مسؤولیت مبلغان 16

محمد(ص)

پیروی محمد(ص) از وحی 9; حامی محمد(ص) 1; درخواست پیشگویی از محمد(ص) 7; دلایل حقانیت محمد(ص) 4; رسالت محمد(ص) 2; علم غیب محمد(ص) 5; محدوده اختیارات محمد(ص) 11; محدوده رسالت محمد(ص) 8; محدوده مسؤولیت محمد(ص) 5; محمد(ص) و کافران 1; مسؤولیت محمد(ص) 12; منشأ انذارهای محمد(ص) 13; منشأ علم غیب محمد(ص) 10; وضوح انذارهای محمد(ص) 12; هدایت محمد(ص) 1

مشرکان

خواسته های مشرکان 7

معجزه

منشأ معجزه اقتراحی 11

نیازها

نیاز به انذارهای انبیا 15

وحی

نقش وحی 10، 13

هدایت

زمینه هدایت 15