تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الاحقاف- آیه19 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَلِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُوا وَلِیُوَفِّیَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ
و برای هر یک [از این دو گروه] از اعمالی که کرده اند درجاتی است [این بدان جهت است که خدا به عدالت با آنان رفتار کند] و برای آن است که [جزای ]اعمالشان را به طور کامل به آنها بدهد و به ایشان ظلم نخواهد شد.
1- هر یک از مؤمنان و کافران، دارای درجات و مراتب مختلف، متناسب با عملکرد خود
و لکلّ درجـت ممّا عملوا
«لکلّ» ممکن است نظر به دو دسته داشته باشد: 1ـ مؤمنان نیک کردار، 2ـ کافران منکر معاد و ممکن است ناظر به هر مؤمن در مقایسه با دیگر مؤمنان و هر کافر در مقایسه با دیگر کافران باشد. براشت یاد شده بر اساس احتمال نخست است.
2- وجود تفاوت درجات، در بهشت برای مؤمنان و در دوزخ برای کافران *
و لکلّ درجـت ممّا عملوا
برداشت بالا بنابراین است که «لکلّ» به معنای هر یک از مؤمنان و هر یک از کافران باشد که در آیات پیشین به عنوان «مسلم» و «منکر معاد» از آنان یاد شد.
3- مراتب انسان ها در آخرت، متناسب با عمل و کارکرد آنان; بر خلاف مراتب دنیوی ایشان
و لکلّ درجـت ممّا عملوا
با توجه به این که آیه شریفه، در مقام توصیف حالات انسان در آخرت است; انگشت نهادن بر «ممّا عملوا» ممکن است درصدد مقایسه میان دنیا و آخرت و بیان تفاوت های این دو زندگی باشد.
4- عمل هر فرد، منشأ و ملاک اصلی تعیین مراتب و جایگاه اخروی او
و لکلّ درجـت ممّا عملوا
«من» در «ممّا عملوا» می تواند نشویه باشد.
5- هر فرد، دریافت کننده تمامی اعمال خویش و پاداش و کیفر آن به شکلی کامل، در جهان آخرت
و لیوفّیهم أعمـلهم و هم لایظلمون
6- روا نشدن ظلم به انسان ها، در جهان آخرت
و هم لایظلمون
7- عدل الهی، در نظام کیفر و پاداش
و لیوفّیهم أعمـلهم و هم لایظلمون
8- مجال زندگی دنیا، ناکافی برای برخورداری انسان از نتایج کامل همه اعمال خویش و نفی هرگونه ظلم
و لیوفّیهم أعمـلهم و هم لایظلمون
از این که خداوند، استیفای همه اعمال و نفی هرگونه ظلم را به مجال آخرت محوّل ساخته است; مطلب بالا استفاده می شود.
9- برخورداری هر فرد، از نتایج اعمال خویش و برقراری عدالت کامل، از اهداف معاد و برپایی قیامت
و لکلّ درجـت ممّا عملوا و لیوفّیهم أعمـلهم و هم لایظلمون
لام در «لیوفّیهم»، بیانگر غایت و هدف است و این که با «واو» آمده است (و لیوفّیهم) نشان می دهد که اهداف چندی برای وجود معاد در کار است که به ذکر یکی از آنها اکتفا شده است و آن نفی ظلم در نظام پاداش و کیفر و برخورداری انسان ها از نتایج اعمال است.
10- اعمال انسان، فانی نشدنی و باقی در صحنه هستی به کامل ترین صورت آن
و لیوفّیهم أعمـلهم
تعبیر «لیوفّیهم أعمالهم» ـ در صورتی که چیزی در تقدیر نداشته باشد ـ می نمایاند که انسان در قیامت، نفس اعمالش را بدون کم و کاست دریافت خواهد کرد; نه صرفاً نتیجه و بازتاب آن را و لازمه این نکته، بقای اعمال است.
11- زندگی دنیا، صحنه عمل و آخرت میدان دریافت اعمال و نتایج آن *
و لکلّ درجـت ممّا عملوا و لیوفّیهم أعمـلهم
بنابراین که «حقّ علیهم القول» در آیه قبل، عذاب اخروی باشد; از این آیه استفاده می شود که مراد از «درجات» درجه های اخروی است و در آن جایگاه، نتایج اعمال استیفا می شود.
12- تجسم اعمال نیک و بد، در قیامت *
و لیوفّیهم أعمـلهم
دریافت کامل اعمال، اگر به معنای ظاهری آن حمل شود، مستلزم تجسم عمل خواهد بود.
13- عدل الهی، در محاسبه اعمال، بشارتی به مؤمنان و هشداری به کافران
و لکلّ درجـت ممّا عملوا ... و هم لایظلمون
«لکلّ» می تواند اشاره به هر گروه از مؤمن و کافر داشته باشد. براین اساس تعبیر «هم لایظلمون» برای مؤمنان نیک کردار، نویدی است که اعمالشان ضایع نخواهد شد و برای منکران معاد، هشداری است که ستمهایشان بی پاسخ نخواهد ماند.
14- جنیان نیز همانند انسان ها، دارای درجات اخروی و دریافت کننده نتایج اعمالشان در قیامت
أُمم قد خلت من قبلهم من الجنّ و الإنس ... و لکلّ درجـت ممّا عملوا
آخرت
نقش آخرت 11
ارزیابی
ملاک ارزیابی اخروی 4
انسان
تشابه انسان با جن 14; مراتب اخروی انسان ها 3; مراتب دنیوی انسان ها 3
بهشتیان
مراتب بهشتیان 2
پاداش
شخصی بودن پاداش 5; وقت پاداش عمل 9
جن
عمل جن 14; مراتب اخروی جن 14
جهنمیان
مراتب جهنمیان 2
خدا
عدالت خدا 7، 13
دنیا
نقش دنیا 11
زندگی
محدودیت زندگی دنیوی 8
عمل
آثار اخروی عمل 3، 4، 14; آثار عمل 1، 8; آثار فردی عمل 5; بقای عمل10; پاداش اخروی عمل 11; تجسم عمل 12; فرصت عمل 11; وقت پاداش عمل 9; وقت کیفر عمل 9
قیامت
عدالت در قیامت 6، 9; فلسفه قیامت 9; ویژگیهای قیامت 12
کافران
مراتب اخروی کافران 2; مراتب کافران 1; هشدار به کافران 13
کیفر
شخصی بودن کیفر 5
مؤمنان
بشارت به مؤمنان 13; مراتب اخروی مؤمنان 2; مراتب مؤمنان 1
معاد
فلسفه معاد 9
نظام جزایی 5، 7
تصاویر ضمیمه
