تفسیر قرآن کریم – سوره طه – آیه 66 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِیُّهُمْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِن سحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَی

گفت: بلکه شما بیفکنید [و چون افکندند] ناگهان ریسمان ها و عصاهای آنان بر اثر سحرشان در خیال او چنان نمود که با شتاب به راه افتادند.

1 - موسی(ع)، شروع مبارزه را به ساحران فرعون واگذار نمود و بر آغاز کار از سوی آنان تأکید کرد.

إمّا أن تلقی ... قال بل ألقوا

 

2 - موسی(ع)، برخوردار از اعتمادی قوی به وعده های خداوند در پیروزی بر مخالفان

 

قال بل ألقوا

در آیات پیشین، خداوند به موسی(ع) اطمینان داد که بر رخدادها، اِشراف کامل دارد و جای نگرانی نیست (لاتخافا إنّنی معکما أسمع و أری). واگذار کردن صحنه کارزار به دشمنان و به تماشا نشستن موسی(ع) حاکی از اعتماد کامل او به آن وعده است.

 

3 - بیان شبهه و القای آن، جهت آمادگی برای ابطال و رفع شبهه، مجاز است.

 

قال بل ألقوا فإذا

موسی(ع) می توانست با انتخاب شروع، بساط کار ساحران را برچیده و اساساً اجازه کار را به آنان ندهد; ولی رخصت او در اِعمال سحر ساحران، بدان جهت بود تا شبهه ای را که فرعون القا کرده بود (فلنأتینّک...) ابطال کند و حقانیت خود را نشان دهد. این اجازه، نشانگر این نکته است که اجازه بیان شبهات برای پاسخ گویی به آن اشکالی ندارد; بلکه مطلوب است.

 

4 - ساحران فرعون، به مجرد اجازه موسی(ع)، ابزار سحر خود را به کار انداختند و سحر خویش را آغاز کردند.

 

قال بل ألقوا فإذا

«فاء» در «فإذا» فصیحه و حاکی از جملاتی محذوف و مقدر است. حرف «إذا» نیز برای مفاجاة و نشانگرسرعت عمل ساحران است. از این رو مفاد آیه چنین است: «موسی گفت شما سحرتان را بیندازید و آنان سحر خویش را ارائه کردند که ناگهان ریسمان ها و...».

 

5 - ریسمان و عصا، از وسایل کار ساحران فرعون

 

فإذا حبالهم و عصیّهم

حبل (مفرد «حبال») به معنای ریسمان و «عصا» (مفرد «عصیّ») به معنای چوب دستی است.

 

6 - ساحران فرعون، با سحر خود چنین وانمود کردند که ریسمان ها و عصاهای آنان به هر طرف شتافته و حرکت می کند.

 

فإذا حبالهم و عصیّهم یخیّل إلیه من سحرهم أنّها تسعی

«أنّها تسعی» نائب فاعل «یخیّل» است و فعل «یخیّل إلیه» دلالت دارد که ریسمان ها و چوب دستی ها در واقع بی حرکت بودند; نه آن که با ماده ای آغشته شده باشند که براثر تابش آفتاب، واقعاً به حرکت درآمده باشند.

 

7 - سحر ساحران فرعون، دارای تأثیر بر قوای ادراکی مردم و ایجاد خیال و تصور در آنان

 

یخیّل إلیه من سحرهم أنّها تسعی

«یخیّل إلیه»; یعنی، به وهم و خیال موسی(ع) چنین وانمود شد که ریسمان ها و عصاها حرکت می کنند. ضمیر «إلیه» گرچه به موسی(ع) بازمی گردد; ولی روشن است که همه مردم حاضر در آن صحنه نیز چنین احساسی داشتند.

 

8 - سحر، دارای تأثیر و نفوذ بر قوای ادراکی و قوه مخیله

 

یخیّل إلیه من سحرهم

 

9 - ساحران فرعون، پیش از حضور در صحنه مقابله با موسی(ع)، ریسمان ها وعصاهای فراوانی را تدارک دیده بودند.

 

فإذا حبالهم و عصیّهم

 

10 - سحر، حقیقت اشیا را تغییر نمی دهد.

 

یخیّل إلیه من سحرهم أنّها تسعی

 

11 - دیدگان و قوه خیال موسی(ع) نیز، تحت تأثیر سحر ساحران فرعون قرار گرفت.

 

یخیّل إلیه من سحرهم أنّها تسعی

 

12 - امکان تأثیر سحر بر قوه خیال و وهم پیامبران الهی

 

یخیّل إلیه من سحرهم

ترسیم چیزی در دیدگان انسان، برخلاف شکل واقعی آن (مانند شکسته وانمود شدن چوبی که در آب موج دار قرار دارد) مانع شناخت حقیقت آن چیز نیست; تا نقصی برای درک و فهم انسان به شمار آید و با نبوت ناسازگار باشد.

انبیا

تأثیر جادو در انبیا 12

جادو

آثار جادو 10; آثار روانی جادو 8

جادوگران فرعون 7

آثار جادوی جادوگران فرعون 11; ابزار جادوگران فرعون 5، 9; جادوی جادوگران فرعون  4، 6; خیال انگیزی جادوی جادوگران فرعون 7; ریسمان جادوگران فرعون  5، 6، 9; عصای جادوگران فرعون 5 ,6 ، 9

خدا

وعده های خدا 2

شبهه

روش رفع شبهه 3

قوای ادراکی

تأثیر جادو در قوای ادراکی 8

موسی(ع)

اذن موسی(ع) 4; اطمینان موسی(ع) 2; تأثیر جادو در موسی(ع) 11; قصه موسی(ع) 1، 4، 6، 9، 11; موسی(ع) و جادوگران فرعون 1; وعده پیروزی موسی(ع) 2