تفسیر آیات قرآن کریم – سوره کهف – آیه ۹ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَمْ حَسبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْکَهْفِ وَالرَّقِیمِ کَانُوا مِنْ آیَاتِنَا عَجَبًا

آیا گمان کردی که اصحاب کهف و رقیم (لوحه نوشته) از نشانه های شگفت انگیز قدرت ما بودند؟

1- سرگذشت اصحاب کهف، از آیات و نشانه های الهی است.

أم حسبت أن أصحـب الکهف و الرقیم کانوا من ءایـتنا

2- «اصحاب رقیم»، نام دیگر «اصحاب کهف» است.

أصحـب الکهف و الرقیم

چون در آیات این سوره، سخنی درباره «اصحاب رقیم» به میان نیامده، محتمل است «اصحاب رقیم» نام و وصفِ دیگری برای اصحاب کهف باشد از آن جا که «رقیم» به معنای مرقوم و ثبت شده است، برخی گفته اند که بدان جهت این نام بر آنان اطلاق شده که شرح حال شان، بر دیوار غار یا در نقطه دیگری، به صورت «سنگ نوشته» ثبت شده است.

3- ماجرای اصحاب کهف، با توجه به قدرت و اراده خداوند، رخدادی شگفت نیست.

أم حسبت أنّ أصحـب الکهف ... کانوا من ءایـتنا عجبًا

«أم» در ابتدای آیه،«أم منقطعه» است و معنای اضراب همراه با استفهام و انکار دارد، بنابراین، معنای عبارت چنین است: «آیا چنین گمان کردی که اصحاب کهف ...».

4- خداوند، آیاتی بس شگفت تر از ماجرای اصحاب کهف دارد.

أم حسبت أنّ أصحـب الکهف ... کانوا من ءایـتنا عجبًا

نفی شگفتی از ماجرای اصحاب کهف ـ علی رغم شگفتی آن در نظر آدمیان ـ گواه این مطلب است که خداوند، آیاتی بس عجیب تر از این داستان نیز آفریده است.

5- قبل از نزول قرآن نیز سرگذشت اصحاب کهف در بین مردم مطرح بوده است.

أم حسبت أنّ أصحـب الکهف ... کانوا من ءایـتنا عجبًا

سیاق و لحن آیه، حاکی از آن است که مردم عصر بعثت، از داستان اصحاب کهف، اطلاعاتی هر چند ناقص داشته اند و آن را از عجایب می شمردند.

6- تسلّی دادن به پیامبر(ص) و تسکین اندوه آن حضرت، از اهداف بیان سرگذشت اصحاب کهف

أم حسبت أنّ أصحـب الکهف و الرقیم کانوا من ءایـتنا عجبًا

«حسبت» خطاب به پیامبر(ص) است. سیاق آیات، اقتضا می کند که این آیه با آیات پیشین، به خصوص «لعلّک باخع نفسک» مرتبط باشد. از وجوه محتمل این است که یادآوری داستان اصحاب کهف و بیان ویژگی های آنان، ممکن است دارای این پیام باشد که مؤمنان حقیقی، گرچه اندک اند، ولی ارزشمند بوده و حضور آنان در برابر اکثریت کفرپیشه، مایه تسلّی خاطر است.

7- «عن أبی عبداللّه(ع) فی قوله «أم حسبت أنّ أصحاب الکهف و الرقیم...» قال: هم قوم فرّوا و کتب ملک ذلک الزمان بأسمائهم و أسماء آبائهم و عشائرهم فی صحف من رصاص ;

از امام صادق(ع) درباره سخن خدا «أم حسبت أنّ أصحاب الکهف و الرقیم...» روایت شده که فرمود: آنان، قومی بودند که فرار کردند و پادشاه آن زمان، نام آنان و پدران و عشیره هاشان را در چند لوحه از سرب مرقوم داشت. (این وجه تسمیه اصحاب کهف به اصحاب رقیم است)».(1)

8- «عن نعمان بن بشیر، انّه سمع رسول اللّه(ص) یحدث عن أصحاب الرقیم: انّ ثلاثة نفر دخلوا إلی الکهف فوقع من الجبل حجر علی الکهف فأوصد علیهم ... ففرج اللّه عنهم و خرجوا إلی أهلیهم راجعین ;

از نعمان بن بشیر نقل شده که او، از رسول اللّه(ص) شنید که درباره اصحاب رقیم فرمود: آنان، سه نفر بودند که داخل غار شدند و سنگی از کوه بر غار فرود آمد و غار را به روی آنان بست ... پس خداوند، گشایشی در کارشان پدید آورد و از غار آزاد شدند و به سوی خانواده های خود بازگشتند».(2)

9- «عن أبی عبداللّه(ع) قال: إنّ أصحاب الکهف أسرّوا الإیمان و أظهروا الکفر ... ;

از امام صادق(ع) روایت شده: اصحاب کهف، ایمان خود را مخفی داشته و تظاهر به کفر می کردند».(3)

آیات خدا 1:

عظمت آیات خدا 1 4

اصحاب رقیم:

مراد از اصحاب رقیم 2

اصحاب کهف:

تاریخ قصه اصحاب کهف 5; تعداد اصحاب کهف 8; تقیه اصحاب کهف 9; فلسفه قصه اصحاب کهف 6; قصه اصحاب کهف 1، 3، 4، 7، 8، 9; نامهای اصحاب کهف 2

خدا:

عظمت اراده خدا 3; عظمت قدرت خدا 3

روایت 7، 8، 9:

قرآن:

فلسفه قصص قرآن 6

محمد(ص):

دلداری به محمد(ص) 6

پی نوشت ها :

1. تفسیر عیاشی، ج 2، ص 321، ح 5; نورالثقلین، ج 3، ص 244، ح 21.

2. الدرالمنثور، ج 5، ص 363.

3. تفسیر عیاشی، ج 2، ص 321، ح 4 و 10; نورالثقلین، ج 3، ص 244، ح 20.